مشارکت محلی شهروندان از مفهومی انتزاعی تا مدلی کارکردی

خشت و آینه (12)؛

امروزه در جوامع پیشرفته، مشارکت مردم در برنامه های شهری نهادینه شده و حقوق و تکالیف مدیران شهری و شهروندان مشخص شده است و مشارکت ازطراحی برنامه ها و الگو های علمی اجرایی تا ارایه، تایید و تصویب، اجرا و نظارت ادامه دارد.  

گروه پژوهش و دانش خبرگزاری علم و فناوری اسمارت تیم، محمدعلیم الفتی راد؛ طی بازخوانی تجربه مدیریت شهری در ایران بدون تردید به این تجربه ناخوشایند بر می خوریم که فاصله زیاد تصمیم سازی مدیران شهری با نیاز های حقیقی شهروندان -که از عوارض اداره شهر بدون مشارکت فعال شهروندان است- ایجاد زمینه های نارضایتی و کاهش کیفیت زندگی شهروندی، با دامن زدن به توسعه نامتوازن موجب هدر رفتن سرمایه ها و بر جای ماندن مشکلات شده است.

* پروژه های مشارکت شهری

در الگو های جدید برنامه ریزی و مدیریت شهری جهانی، اجرای پروژه های مشارکت شهری جایگاه خاصی یافته است. پروژه توسعه شهری یک فعالیت جمعی مبتنی بر «نقش مشارکت شهروندی با الگو های متفاوت مشارکت افراد، خانواده ها، گروه ها، سازمان ها، نهاد ها و بخش های خصوصی و عمومی است». اصطلاح تخصصی توسعه پایین به بالا، نیز ناظر به نقش مشارکتی مردم (افراد، گروه ها، سازمان ها) است و این نقش در فرایند توسعه از جمله توسعه شهری واقعیتی انکار ناپذیر است.

طبق تجربیات جهانی از دهه 1980 میلادی به بعد در برنامه های توسعه ی شهری توجه فزاینده ای به رویکرد مشارکت صورت گرفته است. اهمیت یافتن نقش مردم در جوامع و تقویت نظام های مردم سالار، درس گرفتن از روند های توسعه در دهه های گذشته وتطابق نداشتن برنامه های مدیریت شهری با نیاز ها و خواسته های مردم و نیز تغییر پارادایم فرآیند محوری به جای محصول محوری همراه با پیچیدگی فزاینده زندگی شهری، نداشتن توان مالی دولت ها و تضعیف منافع شهروندان جزو مواردی است که ضرورت بیشتر حرکت به سمت مشارکت محلی را نشان می دهد.

امروزه در جوامع پیشرفته، مشارکت مردم در برنامه های شهری نهادینه شده و حقوق و تکالیف مدیران شهری و شهروندان مشخص شده است و مشارکت ازطراحی برنامه ها و الگو های علمی اجرایی تا ارایه، تایید و تصویب، اجرا و نظارت ادامه دارد.     

در تهران- به عنوان آینه تمام نمای ایده های مختلف مدیریت شهری- تهدید کمبود منابع مالی و شرایط کشور، سرانجام سیاست گذاران شهری را از تعریف ابرپروژه هایی با کاربری فرامنطقه ای به تدوین پروژه های احداثی با دو الزام اجرا بر مبنای درخواست شورایاری ها و محوریت محلات سوق داد؛ که می توان آن را نقطه تغییر چرخش مدیریت شهری تهران از توسعه سخت افزاری- کلان به توسعه نرم افزاری- محله ای قلمداد کرد.

این رویکرد با توجه به احصای معضلات موجود توسط پارلمان های محله ای (شورایاری ها) و مشارکت شهروندی در تمام مراحل (نیازسنجی، تصویب و اجرا) می تواند نقش موثری در بازسازی اعتماد شهروندان ایفا نماید.

*  باورپذیری عمومی

گرچه نباید فراموش کرد فاکتور های اعتماد ساز دیگری نیز نقش کلیدی در این پروسه ایفا می کنند که شاید مهم ترین آنها باورپذیری عمومی نسبت به این رویکرد مشارکتی در اجرای پروژه ها، کیفیت اجرای آنها و نهایت کارکرد آنها در محیط شهری است.

از آنجایی که اجرای پروژه های با مقیاس محله ای نیاز کمتری به بودجه های کلان دارد می توان با هزینه های کمتر بهره وری بالاتری را تجربه نمود که البته راهبری مدیریتی این پروژه ها هوشمندی خاصی را در خصوص بهره مندی از این موقعیت ها در مسیر تولید ارزش افزوده طلب می کند.

بنابر توضیحات پیش گفته می بایست روند تعریف پروژه های شهری با گفتمان مشارکت شهروندی هماهنگ شود. زیرا پیام روشنی که بی توجهی به این ضرورت انکار ناپذیر- مشارکت شهروندان در اداره شهر- به شهروندان مخابره می کند، می تواند تصویری تصنعی از مشارکت مردمی بیافریند که مدیریت شهری به راحتی از تاثیرات منفی آن رهایی نیابد.    

همانطور که در مدل های مدیریت شهری مدرن اقتصاد شهری متوازن و پویا بدون در نظر داشتن تمام لایه های جامعه شهروندی محقق نخواهد شد، نمی شود مشارکت اجتماعی، اقتصادی و … شهروندان را بدون تغییر گفتمان مشارکت آنها از امری انتزاعی به مدلی مفهومی و عملکردی تحقق بخشید.