ماده 23 قانون اصلاحی چک

ماده 23 قانون اصلاحی چک به دارنده چک برگشتی این امکان را می دهد که برای وصول طلبش، بدون نیاز به دادرسی طولانی و با سرعت زیاد، مستقیماً از دادگاه درخواست صدور اجراییه کند. این ماده ابزاری قدرتمند برای تسریع وصول مطالبات است.

چک، این برگه کاغذی یا حالا الکترونیکی، بخش جدایی ناپذیری از معاملات روزمره ما شده. از خرید و فروش های کلان بگیرید تا پرداخت های عادی، همه جا رد پایی از چک پیدا می شود. اما همین سند به ظاهر ساده، گاهی می تواند دردسرهای بزرگی برایمان بسازد؛ مخصوصاً وقتی برگشت می خورد و صاحبش، یا بهتر بگویم صادرکننده اش، از زیر بار پرداخت شانه خالی می کند. شاید شما هم تجربه تلخ داشتن یک چک برگشتی را داشته اید یا داستان هایی از آن شنیده اید. در گذشته، وصول این چک ها واقعاً یک پروسه طولانی و طاقت فرسا بود که گاهی سال ها طول می کشید و از حوصله بیشتر آدم ها خارج بود.

اما خوشبختانه، با اصلاحاتی که توی قانون صدور چک در سال های 1397 و 1400 انجام شد، اوضاع تا حد زیادی تغییر کرد. این تغییرات، مخصوصاً با آمدن سامانه صیاد و ماده 23 قانون اصلاحی چک، یک جون تازه به دارنده چک برگشتی بخشید. حالا دیگه لازم نیست سال ها توی دادگاه ها بدویم تا به پولمون برسیم. ماده 23 مثل یک میانبر قانونی عمل می کنه که به ما کمک می کنه سریع تر و راحت تر حقمون رو بگیریم. این ماده، ابزاری قوی برای وصول سریع مطالباته که هر کسی که با چک سر و کار داره، چه دارنده باشه و چه صادرکننده، باید حسابی ازش سر در بیاره.

در این مقاله، قراره با هم به صورت گام به گام و با زبونی ساده و خودمونی، تمام ریزه کاری های ماده 23 قانون اصلاحی چک رو بررسی کنیم. از خود متن قانون گرفته تا شرایطی که باید برای استفاده از این ماده وجود داشته باشه، نحوه انجام کار، دفاعیاتی که صادرکننده می تونه داشته باشه و حتی رابطه حیاتی این ماده با چک های جدید صیادی. پس اگه دنبال یک راهنمای کامل و کاربردی هستید تا از مزایای این قانون به بهترین شکل استفاده کنید یا از دردسرهای احتمالی جلوگیری کنید، جای درستی اومدید. تا آخر با ما همراه باشید.

متن کامل ماده 23 قانون صدور چک و شرح آن

بگذارید اول از همه بریم سراغ اصل ماجرا، یعنی خود متن ماده 23 قانون صدور چک. این ماده با اصلاحات سال 1397 (و بعداً تکمیل شده با اصلاحات 1400)، دست و بال دارنده چک برگشتی رو برای اجراییه چک برگشتی حسابی باز کرده. متن دقیقش اینه:

ماده 23 (اصلاحی 1397/8/13): دارنده چک می تواند با ارائه گواهینامه عدم پرداخت، از دادگاه صالح صدور اجراییه نسبت به کسری مبلغ چک و حق الوکاله وکیل طبق تعرفه قانونی را درخواست نماید. دادگاه مکلف است در صورت وجود شرایط زیر حسب مورد علیه صاحب حساب، صادر کننده یا هر دو اجراییه صادر نماید.

• الف- در متن چک، وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی نشده باشد.
• ب- در متن چک قید نشده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است.
• ج- گواهینامه عدم پرداخت به دلیل دستور عدم پرداخت طبق ماده (14) این قانون و تبصره های آن صادر نشده باشد.

صادرکننده مکلف است ظرف مدت ده روز از تاریخ ابلاغ اجراییه، بدهی خود را بپردازد، یا با موافقت دارنده چک ترتیبی برای پرداخت آن بدهد یا مالی معرفی کند که اجرای حکم را میسر کند؛ در غیر این صورت حسب درخواست دارنده، اجرای احکام دادگستری، اجراییه را طبق قانون «نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب 1394/3/23» به مورد اجراء گذاشته و نسبت به استیفای مبالغ مذکور اقدام می نماید.

اگر صادرکننده یا قائم مقام قانونی او دعاوی مانند مشروط یا بابت تضمین بودن چک یا تحصیل چک از طریق کلاهبرداری یا خیانت در امانت یا دیگر جرائم در مراجع قضایی اقامه کند، اقامه دعوی مانع از جریان عملیات اجرایی نخواهد شد؛ مگر در مواردی که مرجع قضایی ظن قوی پیدا کند یا از اجرای سند مذکور ضرر جبران ناپذیر وارد شود که در این صورت با اخذ تامین مناسب، قرار توقف عملیات اجرایی صادر می نماید. در صورتی که دلیل ارائه شده مستند به سند رسمی باشد یا اینکه صادرکننده یا قائم مقام قانونی مدعی مفقود شدن چک بوده و مرجع قضایی دلایل ارائه شده را قابل قبول بداند، توقف عملیات اجرایی بدون اخذ تامین صادر خواهد شد. به دعاوی مذکور خارج از نوبت رسیدگی می شود.

حالا بریم ببینیم هر کدوم از این بندها دقیقاً چی میگن و چه معنی ای برای ما دارند:

اختیار دارنده چک برای درخواست صدور اجراییه

اینجا قانون داره به دارنده چک، یک امتیاز ویژه می ده. یعنی اگه چکی دستتونه و برگشت خورده، دیگه لازم نیست اول برید دادگاه دعوا کنید، منتظر رای دادگاه باشید، بعد از قطعی شدن رای، تازه برید دنبال اجراش. نه، با ماده 23، می تونید مستقیماً درخواست صدور اجراییه چک کنید. مثل این می مونه که مسیر طولانی رو کوتاه کردن و یک خط ویژه بهتون دادن.

صلاحیت دادگاه

خیلی مهمه که بدونید این اجراییه رو باید از کجا درخواست کنید. اینجا دادگاه عمومی حقوقی صالحه. پس اگه کسی گفت شورای حل اختلاف هم می تونه این کار رو بکنه، بدونید که اطلاعاتش دقیق نیست. شورا فقط برای مبالغ زیر بیست میلیون تومان صلاحیت داره و اونم با یک روند دیگه، نه این اجراییه فوری.

در مورد اینکه کدوم دادگاه عمومی حقوقی هم صلاحیت داره، طبق رأی وحدت رویه، سه جا می تونید اقدام کنید:

1. دادگاه محل صدور چک (جایی که چک نوشته و امضا شده).
2. دادگاه محل اقامت صادرکننده (خوانده).
3. دادگاه محل شعبه ای که گواهی عدم پرداخت رو صادر کرده.

پس دستتون برای انتخاب بازه، اما معمولاً مردم راحت ترند در محلی اقدام کنند که به خودشون نزدیک تره یا اطلاعاتش رو دقیق تر دارند.

موضوع اجراییه

اجراییه برای چی صادر میشه؟ فقط برای کسری مبلغ چک. اگه چک مثلاً 100 میلیون تومان بوده و 10 میلیون توی حساب بوده، اجراییه برای اون 90 میلیون تومن کسری صادر میشه. یه نکته خیلی مهم اینه که شما از طریق این ماده نمی تونید خسارت تأخیر تأدیه چک برگشتی رو مطالبه کنید. یعنی اگه چکتون مثلاً یک سال پیش برگشت خورده، سودی که به این مبلغ تعلق می گیره رو نمی تونید از این راه بگیرید، باید برای اون یه دعوای حقوقی جداگانه مطرح کنید. اما یک مورد دیگه که می تونید درخواستش رو بدید، حق الوکاله وکیل شماست، اونم طبق تعرفه قانونی.

مسئولین اجراییه

اجراییه علیه کی صادر میشه؟ اینجا قانون میگه علیه صاحب حساب، صادر کننده یا هر دو. یعنی اگه صادرکننده چک، خودش صاحب حساب هم باشه که خب مشخصه. اما ممکنه کسی چک رو صادر کنه که صاحب حساب نباشه (مثلاً مدیر شرکت به نمایندگی از شرکت چک بکشه). در این صورت، اجراییه هم علیه مدیر (صادرکننده) و هم علیه شرکت (صاحب حساب) می تونه صادر بشه.

یک نکته ظریف اینجا هست: ماده 23 فقط علیه صاحب حساب و صادرکننده اجازه صدور اجراییه میده، نه علیه ظهرنویس ها یا ضامن های احتمالی چک. یعنی مسئولیت تضامنی امضاکنندگان که توی ماده 249 قانون تجارت اومده، هنوز به قوت خودشه، اما از طریق این ماده 23 نمی تونید مستقیماً علیه ظهرنویس ها اقدام کنید و باید برای اون ها مسیر حقوقی جداگانه رو طی کنید.

شرایط سه گانه اعمال ماده 23: چه چک هایی مشمول این مزیت هستند؟

همونطور که دیدید، ماده 23 به یک سری شرایط اشاره می کنه که اگه این ها وجود نداشته باشن، یعنی چکتون مشمول مزایای ماده 23 قانون چک نمیشه. این سه شرط خیلی مهم و کلیدی هستن و حتماً باید قبل از اینکه دنبال اجراییه چک برگشتی برید، چکتون رو با این سه معیار بسنجید. اگه یکی از این شرایط وجود نداشته باشه، یعنی چکتون از این امتیاز فوری برخوردار نیست و باید از راه های سنتی (مثل دعوای حقوقی) برای وصولش اقدام کنید.

شرط اول: عدم مشروط بودن وصول وجه در متن چک

وقتی میگیم چک مشروط، منظورمون چیه؟ یعنی توی متن چک، یا روی برگه اون، نوشته باشن که پرداخت مبلغ چک به یک شرطی بستگی داره. مثلاً بنویسن: این چک پس از تحویل کالا پرداخت می شود یا این چک به شرط انجام فلان پروژه اعتبار دارد. اگه همچین شرطی توی چک باشه، یعنی چک، مشروطه و دیگه مشمول ماده 23 نمیشه.

چرا این شرط اینقدر مهمه؟ چون فلسفه وجودی چک، پرداخت فوری و بدون قید و شرطه. اگه قرار باشه هر چکی مشروط بشه، دیگه نمی تونیم بهش به عنوان یک سند تجاری معتبر و قابل اعتماد نگاه کنیم. دادگاه برای اینکه بفهمه این شرط محقق شده یا نه، باید یک دادرسی طولانی رو انجام بده، که این با هدف اصلی ماده 23 که همون اجراییه فوری هست، در تضاده. پس حواستون باشه، اگه چکی دستتون می گیرید که روش شرطی نوشته شده، از این مزیت ماده 23 محرومید.

شرط دوم: عدم قید تضمینی بودن یا بابت انجام تعهدی در متن چک

این شرط هم مثل شرط قبلیه، فقط با یک رویکرد دیگه. اگه توی متن چک، یا روی برگه اون قید شده باشه که این چک بابت تضمین انجام معامله یا بابت تضمین انجام تعهد یا به عنوان حسن انجام کار صادر شده، باز هم ماده 23 شامل حالش نمیشه. مثلاً اگه چکی بابت تضمین اجاره بها، یا بابت تضمین یک وام، یا به عنوان تضمین شرکت توی مناقصه، صادر شده باشه و این مورد روی چک نوشته شده باشه، نمی تونید از ماده 23 استفاده کنید.

تفاوت چک تضمینی با چک حسن انجام کار: خیلی ها این دوتا رو با هم قاطی می کنن. هر دو نوع، ماهیت تضمینی دارن، اما گاهی چک حسن انجام کار ممکنه به صورت غیرمستقیم به یک تعهد مشخص اشاره داشته باشه. نکته کلیدی اینه که اگه ماهیت تضمینی بودن چک، به هر نحوی توی متن چک یا پشت اون (به شکلی که قابل استناد باشه) درج شده باشه، دیگه مسیر ماده 23 برای شما باز نیست. چون باز هم دادگاه باید بررسی کنه که آیا اون تعهد انجام شده یا نه؟ آیا نیاز به استفاده از تضمین هست یا نه؟ این ها همش زمان بره و با ذات اجراییه فوری در تعارضه.

شرط سوم: عدم صدور گواهینامه عدم پرداخت به دلیل دستور عدم پرداخت طبق ماده 14

این یکی یه مقدار فنی تره. ماده 14 قانون چک میگه که صادرکننده چک می تونه به بانک دستور بده که وجه چک رو پرداخت نکنه، اما نه همینطوری الکی. این دستور فقط در موارد خیلی خاص مثل مفقودی چک، سرقت چک، کلاهبرداری، خیانت در امانت یا جعل چک قابل اجراست. یعنی اگه چک شما به یکی از این دلایل برگشت خورده و صادرکننده از بانک درخواست دستور عدم پرداخت داده، دیگه نمی تونید از ماده 23 استفاده کنید.

چرا اینطوریه؟ چون اینجا یک شبهه جدی در مورد صحت چک وجود داره. دادگاه نمی تونه همینطوری اجراییه صادر کنه وقتی مثلاً ادعای سرقت چک مطرح شده. اول باید به این ادعا رسیدگی بشه و ببینه راست میگن یا نه. اگه قرار باشه با وجود چنین ادعاهایی اجراییه فوری صادر بشه، ممکنه کلی آدم بی گناه دچار مشکل بشن. پس اگر توی گواهی عدم پرداخت چک، دلیل عدم پرداخت، دستور ماده 14 قید شده باشه، قید قانون چک صیاد ماده 23 هم به کارتون نمیاد.

نکته کلیدی: چگونگی بررسی این شرایط توسط دادگاه

شاید بپرسید خب دادگاه از کجا می فهمه این شرایط وجود داره یا نه؟ خیلی ساده است! دادگاه فقط به خود متن چک و گواهینامه عدم پرداخت چک نگاه می کنه. اگه روی چک شرط یا قید تضمین نوشته شده باشه، یا توی گواهینامه عدم پرداخت دلیل، ماده 14 قید شده باشه، دادگاه اجراییه صادر نمی کنه. پس لازم نیست دادگاه وارد ماهیت دعوا و بررسی دلیل و مدرک بشه، فقط یک نگاه به ظاهر چک و گواهی عدم پرداخت کافیه تا ببینه چکتون واجد شرایط صدور اجراییه چک هست یا نه.

فرآیند گام به گام صدور اجراییه بر اساس ماده 23

حالا که با کلیات و شرایط ماده 23 آشنا شدیم، وقتشه که بریم سراغ بخش عملیاتی ماجرا. یعنی اگه چک برگشتی دارید و چکتون هم مشمول ماده 23 میشه، دقیقاً چه قدم هایی رو باید بردارید؟ این بخش مثل یک نقشه راه عمل می کنه تا توی این مسیر، سردرگم نشید و بدونید نحوه اجرای محکومیت های مالی چک از طریق ماده 23 چطوریه.

گام اول: دریافت گواهینامه عدم پرداخت از بانک

اولین و مهمترین کاری که باید بکنید، اینه که چکتون رو ببرید بانک و گواهینامه عدم پرداخت چک رو بگیرید. این گواهینامه، سند اصلی شماست که نشون میده چک برگشت خورده. خیلی مهمه که توی این گواهینامه:

• کد رهگیری درج شده باشه. بدون کد رهگیری، هیچ مرجع قضایی بهش ترتیب اثر نمیده.
• اطلاعات مربوط به مشخصات چک، هویت صادرکننده و نشانی کاملش دقیق و صحیح باشه.
• علت یا علل عدم پرداخت به وضوح قید بشه. (مثلاً کسر موجودی، یا امضا مطابقت ندارد و …).

اگه چک صیادی باشه، بانک این اطلاعات رو توی سامانه صیاد و ماده 23 ثبت می کنه. حواستون باشه که این گواهینامه رو باید از همون بانکی بگیرید که چک روی اون حساب صادر شده.

گام دوم: تعیین دادگاه صالح

بعد از اینکه گواهینامه رو گرفتید، باید دادگاهی رو پیدا کنید که صلاحیت رسیدگی به درخواست شما رو داره. همونطور که قبل تر گفتیم، این کار توی صلاحیت دادگاه عمومی حقوقیه، نه شورای حل اختلاف. برای انتخاب دادگاه، سه گزینه دارید:

1. دادگاه عمومی حقوقی محل صدور چک.
2. دادگاه عمومی حقوقی محل اقامت صادرکننده چک.
3. دادگاه عمومی حقوقی محل شعبه بانکی که گواهینامه عدم پرداخت رو صادر کرده.

انتخاب با شماست، معمولاً جایی رو انتخاب می کنن که دسترسی راحت تری بهش دارن یا مدارک و اطلاعات مربوط به اونجا کامل تره. این مرحله برای اجراییه چک برگشتی حیاتی است.

گام سوم: تنظیم و ثبت دادخواست صدور اجراییه

حالا باید یک دادخواست حقوقی تنظیم کنید و درخواست صدور اجراییه کنید. این دادخواست رو معمولاً توی دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت می کنند. برای تنظیم دادخواست، مدارک زیر لازمه:

• اصل لاشه چک برگشتی.
• اصل گواهینامه عدم پرداخت که از بانک گرفتید.
• اگه وکیل گرفتید، وکالتنامه وکیل.
• کارت ملی دارنده چک.

توی دادخواست باید مشخصات دقیق صادرکننده و مبلغ چک رو بنویسید و درخواست کنید که طبق ماده 23 قانون صدور چک، اجراییه صادر بشه. اینجا یک تفاوت اساسی با دعوای حقوقی مطالبه وجه چک داریم؛ نیازی نیست توی دادخواست، شرح مفصل بدید و ادله و شواهد زیادی رو بیارید، چون قرار نیست دادگاه وارد ماهیت دعوا بشه.

گام چهارم: صدور اجراییه توسط دادگاه (بدون نیاز به رسیدگی و صدور رأی قطعی)

این گام، همون فوریت اجراییه ماده 23 هست که ازش حرف می زدیم. وقتی دادخواست شما ثبت میشه و مدارک تکمیل باشه (و البته چکتون مشمول سه شرط بالا باشه)، دادگاه بدون اینکه نیاز به برگزاری جلسه دادرسی، شنیدن دفاعیات طرفین و صدور یک رأی قضایی طولانی داشته باشه، مستقیماً دستور صدور اجراییه چک رو میده. این یعنی پروسه قضایی به شدت کوتاه میشه و شما زودتر به نتیجه می رسید.

گام پنجم: ابلاغ اجراییه و مهلت 10 روزه صادرکننده

بعد از صدور اجراییه، این سند از طریق سامانه ثنا به صادرکننده چک ابلاغ میشه. صادرکننده چک از تاریخ ابلاغ، ده روز مهلت داره که یکی از این کارها رو انجام بده:

• بدهی رو پرداخت کنه.
• با دارنده چک به توافق برسه و ترتیبی برای پرداخت بدهی (مثلاً قسط بندی) بده.
• مالی رو معرفی کنه که ارزشش مساوی یا بیشتر از مبلغ چک باشه تا از اون برای پرداخت بدهی استفاده بشه.

این مهلت 10 روزه، یک فرصت آخره برای صادرکننده که قبل از ورود به مرحله اجرای احکام، خودش کار رو تموم کنه و از عواقب بعدی جلوگیری کنه. اگه این فرصت از دست بره، اوضاع برای صادرکننده پیچیده تر میشه.

گام ششم: اجرای احکام دادگستری و استیفای مطالبات

اگه صادرکننده چک توی اون ده روز اقدامی نکنه، دارنده چک می تونه درخواست اجرای حکم رو به اجرای احکام دادگستری بده. اینجاست که قانون «نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب 1394/3/23» وارد عمل میشه. این قانون، ابزارهای قدرتمندی برای وصول مطالبات به دارنده چک میده:

• جلب صادرکننده: اگه صادرکننده مالی نداشته باشه یا مالی معرفی نکنه، امکان جلب و حبس او وجود داره.
• ممنوع الخروجی: صادرکننده ممنوع الخروج میشه تا نتونه از کشور خارج بشه.
• توقیف اموال: اموال صادرکننده، چه منقول (مثل ماشین، حساب بانکی) و چه غیرمنقول (مثل ملک، زمین)، توقیف میشه تا از محل اون ها بدهی پرداخت بشه.

این مزایا باعث میشه اجراییه چک برگشتی از طریق ماده 23 یک راه بسیار مؤثر و سریع برای رسیدن به حقتون باشه و فشار زیادی رو روی صادرکننده قرار بده تا بدهی خودش رو پرداخت کنه.

توقف عملیات اجرایی: دفاعیات صادرکننده چک

خب، تا اینجا درباره مزایای ماده 23 قانون اصلاحی چک برای دارنده چک صحبت کردیم و فهمیدیم که چقدر سریع و قاطع میشه اقدام کرد. اما آیا صادرکننده چک هیچ راهی برای دفاع نداره؟ آیا اگه واقعاً چکش مشروط بوده یا بابت تضمین صادر شده، نمی تونه کاری بکنه؟ قطعاً نه! قانون همیشه یک راهی برای دفاع از حقوق همه، حتی صادرکنندگان چک برگشتی، در نظر گرفته. اینجا می خوایم به این موضوع بپردازیم که صادرکننده چطور می تونه عملیات اجرایی رو متوقف کنه و از خودش دفاع کنه.

اقامه دعوا و عدم توقف عملیات اجرایی

نکته مهمی که توی متن ماده 23 قانون اصلاحی چک هم اومده، اینه که اگه صادرکننده یا نماینده قانونی اش، دعاوی ای مثل مشروط یا بابت تضمین بودن چک یا تحصیل چک از طریق کلاهبرداری یا خیانت در امانت یا هر جرم دیگه رو توی مراجع قضایی مطرح کنه، این طرح دعوا معمولاً مانع جریان عملیات اجرایی نمیشه. یعنی چی؟ یعنی اجراییه صادر شده و داره مسیر خودش رو میره، حتی اگه شما هم همزمان توی دادگاه یه دعوای دیگه ثبت کرده باشید.

این بند برای اینه که دارنده چک که حق باهاشه، بی جهت معطل نشه و صادرکننده ها هم با بهانه های واهی یا طرح دعاوی بی اساس، نتونن جلوی اجرای حکم رو بگیرن و زمان بخرن.

مواردی که مرجع قضایی قرار توقف صادر می کند

البته، همیشه استثناهایی هم هست. قانون اینقدر هم بی انصاف نیست. در دو حالت خاص، مرجع قضایی (که همون دادگاه عمومی حقوقی صادرکننده اجراییه هست) می تونه قرار توقف عملیات اجرایی چک رو صادر کنه:

1. ظن قوی و احتمال ضرر جبران ناپذیر: اگه دادگاه به صورت جدی شک کنه که ادعای صادرکننده چک درسته (مثلاً چک واقعاً مشروط بوده ولی این مورد توی چک به طور واضح قید نشده) و تشخیص بده که اگه عملیات اجرایی ادامه پیدا کنه، ممکنه یک ضرر جبران ناپذیر به صادرکننده وارد بشه، در این صورت می تونه قرار توقف بده.

   اما این توقف، شرطی داره: دادگاه از صادرکننده تأمین مناسب می گیره. تأمین مناسب یعنی چی؟ یعنی یه وثیقه، یه ضمانت یا یه مبلغ پولی که به حساب دادگستری واریز میشه تا اگه بعداً مشخص شد که ادعای صادرکننده دروغ بوده، دارنده چک بتونه از اون تأمین، طلب خودش رو بگیره و ضررش جبران بشه. مبلغ و نوع تأمین رو هم خود دادگاه تعیین می کنه.

2. دلیل مستند به سند رسمی یا ادعای مفقود شدن چک: اینجا دیگه نیازی به گرفتن تأمین از صادرکننده نیست. این موارد اینقدر قوی و محکم هستند که دادگاه بدون نیاز به وثیقه، قرار توقف عملیات اجرایی رو صادر می کنه:
   • اگه صادرکننده بتونه دلیلی ارائه بده که مستند به یک سند رسمی باشه. مثلاً یک فیش واریز بانکی با کد رهگیری و تاریخ دقیق که نشون بده وجه چک پرداخت شده.
   • اگه صادرکننده ادعا کنه که چک مفقود شده و دادگاه هم دلایلی رو که ارائه میده، قابل قبول بدونه. (مثلاً شکایت مفقودی به پلیس یا اظهارنامه به بانک).

این دعاوی که صادرکننده برای توقف عملیات اجرایی مطرح می کنه، خارج از نوبت توی دادگاه رسیدگی میشن. یعنی دادگاه برای این ها، اولویت قائل میشه تا تکلیف هر چه سریع تر روشن بشه و دارنده چک هم زیاد معطل نشه.

پس می بینید که برای توقف عملیات اجرایی چک، راه هایی وجود داره، اما این راه ها هم بی شرط و شروط نیستن. قانون سعی کرده تعادلی بین حقوق دارنده (که به دنبال وصول سریع پولشه) و حقوق صادرکننده (که ممکنه واقعاً حق داشته باشه) برقرار کنه.

ماده 23 و چک های جدید (صیادی): ارتباط حیاتی

خب، تا اینجا درباره ماده 23 و نحوه اجراییه چک برگشتی به صورت کلی صحبت کردیم. اما این وسط پای یک عنصر جدید و بسیار مهم باز میشه: چک های صیادی. اگه فکر می کنید ماده 23 قانون اصلاحی چک رو کامل بلدید ولی از سامانه صیاد و ماده 23 چیزی نمی دونید، انگار که یک پازل رو ناقص چیدید! ارتباط بین این دوتا، حیاتی و غیرقابل چشم پوشیه، مخصوصاً برای چک هایی که از سال 1400 به بعد صادر شدن.

سامانه صیاد و اهداف آن

حدوداً از سال 1396 بود که بانک مرکزی، سامانه یکپارچه چک (صیاد) رو معرفی کرد و بعد هم در سال 1400، با اصلاحات جدید قانون چک، این سامانه حسابی جدی شد. هدف اصلی از راه اندازی این سامانه چی بود؟

• کاهش آمار چک برگشتی: با اعتبارسنجی و ثبت اطلاعات، جلوی صدور بی رویه چک گرفته میشه.
• جلوگیری از صدور دسته چک برای افراد بدحساب: اگه کسی سابقه چک برگشتی داشته باشه، دیگه به این راحتی نمی تونه دسته چک جدید بگیره.
• اعتبارسنجی صادرکننده چک: دارنده چک می تونه قبل از قبول چک، وضعیت اعتباری صادرکننده رو استعلام کنه.
• افزایش اعتبار چک: همه این موارد دست به دست هم میدن تا اعتبار چک توی معاملات بالا بره و مردم با خیال راحت تری چک رو بپذیرن.

چک های صیادی با رنگ بنفش و شناسه 16 رقمی مشخص میشن و جمله کارسازی این چک منوط به ثبت آن در سامانه صیاد است روشون درج شده.

ماده 21 مکرر قانون چک (اصلاحی 1400) و لزوم ثبت چک صیادی

اینجاست که قضیه برای چک های صیادی وارد فاز جدیدی میشه و اهمیت ماده 21 مکرر قانون چک خودش رو نشون میده. تبصره 1 ماده 21 مکرر قانون چک (که در سال 1400 اصلاح شد)، خیلی واضح میگه که اگه چک های جدید (یعنی چک هایی که از دسته چک های ارائه شده بعد از پایان اسفندماه 1399 صادر شدن) توی سامانه صیاد ثبت نشده باشن، تسویه اون ها فقط از طریق سامانه تسویه چک (چکاوک) و براساس مبلغ و تاریخ ثبت شده در سامانه و به نفع دارنده نهایی (که اونم توی صیاد ثبت شده) انجام میشه. و تأکید می کنه:

در صورتی که مالکیت آنها در سامانه صیاد ثبت نشده باشد، مشمول این قانون نبوده و بانک ها مکلفند از پرداخت وجه آنها خودداری نمایند.

این جمله مشمول این قانون نبوده یعنی چی؟ دقیقاً یعنی اینکه اون چک، دیگه از مزایای ماده 23 قانون صدور چک (با اصلاحات 1397) برخوردار نیست. پس اگه چکتون صیادیه و توی سامانه صیاد ثبت نشده، عملاً ماده 23 رو برای اون چک از دست میدید!

تبعات عدم ثبت چک صیاد در سامانه صیاد

حالا تصور کنید چقدر این موضوع مهمه. اگه شما یک چک صیادی بگیرید و موقع دریافت، حواستون نباشه که صادرکننده اون رو توی سامانه صیاد ثبت نکرده باشه، چه اتفاقی میفته؟

• محرومیت از مزایای ماده 23: اگه چک برگشت بخوره، دیگه نمی تونید از اون مسیر سریع و مستقیم اجراییه چک برگشتی استفاده کنید. یعنی باید برید سراغ همون راه های قدیمی و طولانی دعوای حقوقی مطالبه وجه چک.
• تبدیل چک به یک سند عادی: چک صیادی شما، ارزش یک سند تجاری رو از دست میده و عملاً مثل یک رسید عادی پرداخت میشه. خب، معلومه که پیگیری وصول یک سند عادی چقدر سخت تر و زمان برتر از یک چک معتبره.
• محرومیت از مزایای قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی: یادتونه گفتیم با ماده 23 می تونید صادرکننده رو جلب کنید یا ممنوع الخروج کنید؟ اگه چکتون ثبت نشده باشه، این مزایا رو هم از دست میدید.

پس، اگه با چک صیادی سروکار دارید، حتماً و حتماً موقع دریافت چک، از صادرکننده بخواید که چک رو توی سامانه صیاد ثبت کنه و شما هم به عنوان گیرنده، این ثبت رو تأیید کنید. این کار به سادگی از طریق برنامه های موبایلی بانک ها یا اینترنت بانک قابل انجامه و فقط چند دقیقه زمان می بره، اما جلوی دردسرهای بزرگی رو می گیره.

وضعیت چک های صادر شده قبل از سال 1400 (چک های قدیمی)

در مورد چک هایی که قبل از سال 1400 و قبل از الزامی شدن ثبت در سامانه صیاد صادر شدن، داستان فرق می کنه. این چک ها، حتی اگه ثبت هم نشده باشن، کماکان مشمول ماده 23 قانون اصلاحی چک هستن و می تونید از مزایای اون استفاده کنید. پس اگه هنوز توی کشوی میزتون از این چک های قدیمی دارید و برگشت خورده، نگران نباشید، مسیر اجراییه فوری برای شما بازه.

به این ترتیب، قانون چک صیاد ماده 23 واقعاً یک تغییر بزرگ توی سیستم معاملات چک ایجاد کرده و آگاهی از اون برای همه مردم، از واجباته. یک ضرب المثل قدیمی ایرانی میگه: نادانی عذر نمی شود، پس بیایید با آگاهی کامل، از حقوقمون دفاع کنیم و دچار دردسر نشیم.

نکات کاربردی و حقوقی تکمیلی برای دارنده و صادرکننده

تا اینجای کار، حسابی وارد جزئیات ماده 23 قانون اصلاحی چک شدیم و جنبه های مختلفش رو بررسی کردیم. اما مثل همیشه، توی دنیای حقوق و قانون، نکات ریز و درشتی هست که دونستن شون می تونه حسابی کارگشا باشه. این بخش رو اختصاص میدیم به یک سری نکات کاربردی برای هر دو طرف داستان، یعنی هم دارنده چک و هم صادرکننده، تا با چشم بازتری توی این مسیر قدم بردارند.

امکان مطالبه حق الوکاله وکیل

قبلاً هم اشاره ای کردیم، اما تأکید دوباره اش خالی از لطف نیست. یکی از مزایای خوب اجراییه چک برگشتی از طریق ماده 23 اینه که علاوه بر مبلغ اصلی چک، می تونید حق الوکاله وکیل خودتون رو هم طبق تعرفه قانونی، از طریق همین اجراییه مطالبه کنید. این یعنی بخشی از هزینه هایی که برای گرفتن وکیل متحمل می شید، بر عهده صادرکننده چک خواهد بود. البته این حق الوکاله، مبلغی نیست که شما با وکیل توافق کرده باشید، بلکه تعرفه ای است که قوه قضائیه برای خدمات وکلا تعیین کرده.

عدم امکان مطالبه خسارت تأخیر تأدیه

همونطور که گفتیم، اگرچه مزایای ماده 23 قانون چک زیاده، اما یک محدودیت هم داره: از این طریق نمی تونید خسارت تأخیر تأدیه چک برگشتی رو مطالبه کنید. خسارت تأخیر تأدیه همون سودی هست که به پول شما از تاریخ سررسید چک تا تاریخ پرداخت، تعلق می گیره. برای مطالبه این خسارت، باید یک دعوای حقوقی جداگانه با عنوان مطالبه خسارت تأخیر تأدیه مطرح کنید. البته بیشتر اوقات، با توجه به سرعت بالای اجراییه ماده 23، میزان خسارت تأخیر تأدیه چندان چشمگیر نیست و ممکنه برای خیلی ها صرفه اقتصادی برای طرح دعوای جداگانه نداشته باشه.

مشکلات عملی رفع سوء اثر چک صیاد و کسری موجودی

اینجا یه مشکل عملی و رایج برای صادرکننده های چک صیادی که چکشون به خاطر کسری موجودی برگشت می خوره، وجود داره. طبق روال فعلی و برخی برداشت ها، اگه چک صیادی برگشت بخوره، حساب های صادرکننده مسدود میشه و برای رفع سوء اثر چک صیاد، صادرکننده مجبور میشه کل مبلغ چک رو واریز کنه، حتی اگه فقط بخش کوچکی از مبلغ کسری باشه. مثلاً اگه چک 50 میلیون تومنه و 40 میلیون توی حساب بوده (یعنی 10 میلیون کسری)، برای رفع سوء اثر باید 50 میلیون کامل رو واریز کنه. این موضوع برای صادرکننده، حسابی دردسرساز و دست و پا گیره و می تونه بهش ضرر برسونه.

البته، گزارش ها و اخبار بانک مرکزی نشون میده که در تلاش هستند تا این مشکل رو با بخشنامه های جدید حل کنن و صادرکننده فقط ملزم به واریز مابه التفاوت کسری موجودی باشه. اما تا زمانی که این بخشنامه ها به طور رسمی و شفاف ابلاغ نشده، صادرکنندگان باید حسابی مراقب این موضوع باشند.

مسئولیت تضامنی امضاکنندگان

توی قسمت های قبل گفتیم که اجراییه ماده 23 فقط علیه صاحب حساب و صادرکننده صادر میشه. این به معنی نادیده گرفتن ماده 249 قانون تجارته؟ نه! ماده 23 قانون اصلاحی چک نافی مسئولیت تضامنی امضاکنندگان نیست. یعنی اگه چک شما ظهرنویس یا ضامن هم داشته باشه، اون ها هم همچنان مسئول پرداخت چک هستن. اما برای وصول طلب از اون ها، باید از مسیر دعوای حقوقی استفاده کنید و نمی تونید مستقیماً از طریق ماده 23 علیه اون ها اجراییه بگیرید.

توصیه هایی برای دارنده چک: قبل از دریافت چک چه مواردی را بررسی کند؟

برای اینکه از مزایای ماده 23 نهایت استفاده رو ببرید و دچار مشکل نشید، بهترین کار پیشگیری هست. قبل از اینکه چکی رو دریافت کنید، حتماً این موارد رو بررسی کنید:

• استعلام از سامانه صیاد: اگه چک صیادیه، حتماً از طریق برنامه های بانکی یا سایت بانک مرکزی، وضعیت اعتباری صادرکننده رو استعلام کنید. این بهتون نشون میده که آیا صادرکننده سابقه چک برگشتی داره یا نه، سقف اعتبارش چقدره و آیا می تونه این مبلغ رو پاس کنه یا خیر.
• ثبت چک در سامانه صیاد: اگه چک صیادیه، مطمئن بشید که صادرکننده اون رو توی سامانه صیاد ثبت کرده و شما هم اون رو تأیید کنید. این کار فقط چند دقیقه زمان می بره، اما کلید استفاده از مزایای ماده 23 قانون چک برای چک های جدیده.
• بررسی متن چک: حتماً متن چک رو با دقت بخونید. مطمئن بشید که هیچ شرطی روی اون نوشته نشده باشه و قید بابت تضمین یا بابت انجام تعهد روی اون نباشه. (البته چک تضمینی و ماده 23 هم داستان خاص خودش رو داره که نباید قاطی بشه).

توصیه هایی برای صادرکننده چک: چگونگی جلوگیری از برگشت خوردن چک و مشکلات حقوقی

شما هم به عنوان صادرکننده، می تونید با رعایت چند نکته، از مشکلات حقوقی احتمالی جلوگیری کنید:

• دقت در صدور چک: حتماً مبلغ، تاریخ و مشخصات رو با دقت بنویسید.
• موجودی کافی: همیشه مطمئن بشید که حساب شما موجودی کافی برای پرداخت چک رو داره.
• ثبت دقیق در سامانه صیاد: اگه چک صیادیه، حتماً بعد از صدور، اون رو توی سامانه صیاد ثبت کنید و مشخصات دارنده رو دقیق وارد کنید.
• قید شروط و تضمین ها به صورت شفاف: اگه چک شما واقعاً برای تضمین یا مشروطه، حتماً این مورد رو به صورت واضح و بدون ابهام روی چک قید کنید (مثل: این چک بابت تضمین فلان قرارداد است). این کار باعث میشه که دارنده چک نتونه از مزایای ماده 23 قانون چک علیه شما استفاده کنه و مجبور باشه ماهیت اصلی دعوا رو ثابت کنه.

تفاوت وصول چک از طریق ماده 23 با اجراییه ثبتی و دعوای کیفری

شاید براتون سوال پیش بیاد که خب، مگه راه های دیگه ای برای وصول چک نیست؟ چرا باید از ماده 23 استفاده کنیم؟

• دعوای کیفری: در گذشته، می شد برای چک برگشتی، شکایت کیفری کرد و صادرکننده رو مجرم شناخت. اما با اصلاحات جدید، بیشتر چک ها (مخصوصاً صیادی های جدید) دیگه جنبه کیفری ندارن و برای شکایت کیفری شرایط خیلی خاصی لازمه. علاوه بر این، هدف شکایت کیفری مجازات صادرکننده ست، نه وصول طلب.
• اجراییه ثبتی: برای وصول چک از طریق اداره ثبت اسناد، می تونید به اداره ثبت مراجعه کنید و درخواست اجراییه بدید. این روش هم نسبت به دعوای حقوقی سریع تره، اما نسبت به ماده 23، مزایایی مثل جلب صادرکننده رو نداره و برای تفاوت وصول چک ثبتی و قضایی هم باید گفت که اجراییه قضایی تحت ماده 23 ابزارهای اجرایی قوی تری داره.

نتیجه اینکه، ماده 23 قانون اصلاحی چک، به خاطر فوریت، عدم نیاز به دادرسی و ابزارهای قدرتمند اجرای احکام (مثل جلب و ممنوع الخروجی)، یکی از بهترین و سریع ترین راه ها برای وصول اجراییه چک برگشتی محسوب میشه.

تأثیر ورشکستگی و اعسار صادرکننده بر اجرای ماده 23

فرض کنید صادرکننده چک، بعد از صدور اجراییه، اعلام ورشکستگی یا اعسار (یعنی ناتوانی از پرداخت بدهی ها) می کنه. در این صورت، اجرای حکم علیه او ممکن است با محدودیت هایی روبرو شود. اگر صادرکننده یک تاجر باشد و ورشکستگی او اثبات شود، مطالبات از طریق فرآیند تصفیه ورشکستگی پیگیری می شود که اغلب زمان بر است. اگر صادرکننده غیرتاجر باشد و اعسار او اثبات شود، ممکن است دادگاه برای او تقسیط بدهی تعیین کند. در هر دو حالت، هرچند اجراییه صادر شده و معتبر است، اما وصول سریع و کامل مبلغ ممکن است با چالش هایی مواجه شود. این موارد پیچیدگی های خاص خود را دارند و بهتر است برای آن ها با وکیل متخصص مشورت کنید.

نتیجه گیری: قدرت ماده 23 و لزوم آگاهی در دنیای چک های جدید

در پایان این گفتگوی خودمانی و البته جامع درباره ماده 23 قانون اصلاحی چک، فکر می کنم همه ما به اهمیت و قدرت این ماده پی بردیم. این ماده، مثل یک سلاح قانونی تیز و برنده برای دارنده چک های برگشتی عمل می کنه تا بتونه در سریع ترین زمان ممکن و بدون دغدغه های طولانی دادرسی، به حق خودش برسه. مزایای این ماده، از جمله صدور اجراییه فوری و امکان استفاده از ابزارهای قدرتمند اجرای احکام (مثل جلب و توقیف اموال)، اون رو به یکی از کارآمدترین راه ها برای وصول مطالبات چک تبدیل کرده.

اما همونطور که با هم بررسی کردیم، این قدرت و سرعت، بی قید و شرط نیست. چک باید یک سری شرایط رو داشته باشه: مشروط نباشه، بابت تضمین صادر نشده باشه و دلیل برگشت خوردن اون، دستور عدم پرداخت طبق ماده 14 نباشه. تازه، با ورود چک های صیادی و الزامی شدن ثبت اون ها توی سامانه صیاد، یک لایه دیگه به این پیچیدگی ها اضافه شده که دونستن اون برای استفاده از قانون چک صیاد ماده 23 حیاتیه. اگه چکتون صیادیه و توی سامانه ثبت نشه، عملاً از مزایای ماده 23 محروم میشید و چکتون تبدیل به یک سند عادی میشه.

واقعیت اینه که دنیای معاملات با چک، مدام در حال تغییر و به روز شدنه. قوانین جدید میان، سامانه های جدید مثل صیاد راه اندازی میشن و اگه ما خودمون رو با این تغییرات به روز نکنیم، ممکنه دچار دردسرها و ضررهای جبران ناپذیری بشیم. یک مثل قدیمی هست که میگه: علم بهتر از ثروت است؛ اینجا میشه گفت آگاهی از قانون، بهتر از نداشتن پول است! یا حداقل، به شما کمک می کنه پولتون رو از دست ندید.

پس چه دارنده چک هستید و چه صادرکننده، حتماً اطلاعاتتون رو در مورد ماده 23 قانون اصلاحی چک و تمام اصلاحات جدید، مخصوصاً درباره چک های صیادی و نحوه ثبت و تأیید اون ها، به روز نگه دارید. قبل از هر معامله ای که پای چک در میونه، استعلام بگیرید، ثبت رو چک کنید و از تمام جوانب کار مطمئن بشید.

و در نهایت، اگه با موارد خاص و پیچیده ای روبرو شدید، یا توی شرایطی قرار گرفتید که ابهامات زیادی داشت، همیشه بهترین راه اینه که با یک وکیل متخصص و باتجربه مشورت کنید. مشاوره های حقوقی، چراغ راه شما در این مسیر پر پیچ و خم خواهند بود و به شما کمک می کنند تا بهترین تصمیم رو بگیرید و از حقوق خودتون به درستی دفاع کنید.