بهترین و جدیدترین روش های ارتودنسی کودکان در کلینیک دندانپزشکی در شریعتی تهران

بهترین و جدیدترین روش های ارتودنسی کودکان شامل طیف وسیعی از تکنیک ها با هدف پیشگیری مداخله زودهنگام و درمان ناهنجاری های فکی و دندانی در سنین رشد است. این روش ها بر اساس ارزیابی دقیق شرایط هر کودک توسط متخصص ارتودنسی انتخاب می شوند و می توانند شامل ارتودنسی پیشگیری با استفاده از دستگاه هایی مانند فضانگهدارها و هدایت کننده های رویش دندان ارتودنسی مداخله ای زودهنگام (فاز یک) با استفاده از دستگاه های فانکشنال برای اصلاح رشد فک و ارتودنسی جامع (فاز دو) با استفاده از بریس های ثابت مدرن (مانند سیستم های سلف-لیگیتینگ مثل دیمون) یا الاینرهای شفاف (ارتودنسی نامرئی) مانند اینویزیلاین فرست (Invisalign First) می شوند. انتخاب روش بهینه به سن کودک نوع و شدت ناهنجاری وضعیت دندان های شیری و دائمی و میزان همکاری کودک و والدین بستگی دارد. کلینیک های دندانپزشکی معتبر از جمله کلینیک های واقع در منطقه شریعتی تهران با بهره گیری از متخصصان مجرب و تکنولوژی های روز این خدمات نوین را ارائه می دهند. کلینیک مهر به عنوان بهترین کلینیک دندانپزشکی در شریعتی تهران در این زمینه میتواند به شما کمک ویژه کند. 

تعریف علمی ارتودنسی کودکان و اهمیت آن

ارتودنسی کودکان (Pediatric Orthodontics) شاخه ای تخصصی از دندانپزشکی است که به تشخیص پیشگیری و درمان ناهنجاری های دندانی-فکی (Dentofacial Abnormalities) در کودکان و نوجوانان در حال رشد می پردازد. برخلاف ارتودنسی بزرگسالان که عمدتاً بر جابجایی دندان ها در استخوان فک تثبیت شده تمرکز دارد ارتودنسی کودکان از پتانسیل رشد فعال استخوان های فک بهره می برد تا نه تنها دندان ها را مرتب کند بلکه الگوهای رشد نامطلوب فکین را نیز اصلاح نماید. این فرآیند شامل دو مرحله اصلی است :

1. ارتودنسی پیشگیری و مداخله ای (Preventive and Interceptive Orthodontics – Phase I) : این مرحله معمولاً در سنین ۶ تا ۱۰ سالگی همزمان با دوره دندانی مختلط (وجود دندان های شیری و دائمی) انجام می شود. هدف اصلی آن شناسایی و رفع مشکلات زودهنگام مانند عادات دهانی مضر (مکیدن انگشت تنفس دهانی) از دست دادن زودهنگام دندان های شیری کمبود فضا برای رویش دندان های دائمی و ناهنجاری های اسکلتی فک (مانند تنگی فک بالا جلو یا عقب بودن فک ها) است. درمان در این فاز می تواند نیاز به درمان های پیچیده تر یا کشیدن دندان های دائمی در آینده را کاهش دهد یا حتی حذف کند.
2. ارتودنسی جامع (Comprehensive Orthodontics – Phase II) : این مرحله معمولاً پس از رویش اکثر دندان های دائمی (حدود ۱۱ تا ۱۴ سالگی) آغاز می شود و هدف آن مرتب سازی نهایی دندان ها و ایجاد یک اکلوژن (نحوه جفت شدن دندان ها) ایده آل است. اگر درمان فاز یک با موفقیت انجام شده باشد فاز دو معمولاً کوتاه تر و ساده تر خواهد بود.

اهمیت ارتودنسی کودکان در بهره گیری از پنجره زمانی رشد است. در این دوران استخوان ها انعطاف پذیرتر هستند و می توان با استفاده از دستگاه های خاص رشد فک ها را هدایت کرد (Growth Modification). تشخیص و مداخله زودهنگام می تواند از بروز مشکلاتی مانند نهفتگی دندان ها ساییدگی غیرطبیعی دندان ها مشکلات مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ) اختلالات تنفسی مرتبط با ساختار فک و مشکلات گفتاری و جویدن جلوگیری کند. علاوه بر بهبود عملکرد و سلامت دهان ارتودنسی کودکان نقش بسزایی در افزایش اعتماد به نفس و بهبود زیبایی لبخند و چهره دارد.

علائم و نشانه های نیاز به ارزیابی ارتودنسی در کودکان

شناسایی به موقع نیاز به ارزیابی ارتودنسی توسط والدین و دندانپزشک عمومی اهمیت حیاتی دارد. انجمن ارتودنتیست های آمریکا (AAO) توصیه می کند که اولین معاینه ارتودنسی برای هر کودک حدود سن ۷ سالگی انجام شود. در این سن اولین دندان های آسیای دائمی و دندان های پیشین دائمی معمولاً رویش یافته اند و متخصص ارتودنسی می تواند الگوهای رشد فک و وضعیت دندان ها را ارزیابی کرده و مشکلات بالقوه را شناسایی کند. برخی از علائم و نشانه های کلیدی که ممکن است نیاز به ارزیابی ارتودنسی را نشان دهند عبارتند از :

• از دست دادن زودهنگام یا دیرهنگام دندان های شیری : از دست دادن دندان شیری خیلی زود می تواند باعث حرکت دندان های مجاور و از بین رفتن فضای لازم برای رویش دندان دائمی شود. باقی ماندن بیش از حد دندان شیری نیز می تواند مانع رویش صحیح دندان دائمی گردد.
• مشکل در جویدن یا گاز گرفتن : اگر کودک هنگام غذا خوردن دچار مشکل است یا به طور ناخواسته گونه یا سقف دهان خود را گاز می گیرد ممکن است ناشی از ناهماهنگی دندان ها یا فکین باشد.
• تنفس دهانی : تنفس مزمن از طریق دهان به جای بینی می تواند بر رشد طبیعی فک ها و صورت تأثیر منفی بگذارد و منجر به مشکلاتی مانند اپن بایت (عدم تماس دندان های جلویی) شود.
• عادات دهانی : مکیدن انگشت شست انگشتان دیگر یا پستانک پس از سن ۵ سالگی می تواند باعث تغییر شکل فک بالا و جابجایی دندان های جلویی شود. فشار دادن زبان به دندان ها هنگام بلع یا صحبت (Tongue Thrust) نیز می تواند مشکل ساز باشد.
• دندان های شلوغ نامرتب یا نابجا : کمبود فضا در قوس دندانی باعث می شود دندان ها به صورت نامرتب چرخیده یا روی هم قرار گیرند.
• فاصله زیاد بین دندان ها : وجود فضاهای اضافی بین دندان ها (Spacing).
• جلو یا عقب بودن فک ها : عدم تناسب در اندازه یا موقعیت فک بالا و پایین نسبت به یکدیگر و نسبت به جمجمه (مانند اورجت زیاد یا آندربایت).
• عدم تماس صحیح دندان ها : زمانی که دهان بسته است دندان ها به طور طبیعی روی هم قرار نمی گیرند (مانند کراس بایت که دندان های بالایی پشت دندان های پایینی قرار می گیرند یا اپن بایت که بین دندان های جلویی یا عقبی فاصله وجود دارد).
• صدا دادن کلیک کردن یا درد در مفصل فک : این علائم ممکن است نشان دهنده مشکلات در مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ) باشد که گاهی با ناهنجاری های اکلوزالی مرتبط است.
• عدم تقارن صورت : اگر صورت کودک نامتقارن به نظر می رسد ممکن است ناشی از رشد نامتقارن فکین باشد.
• دندان قروچه (Bruxism) : ساییدن یا فشردن دندان ها به خصوص در خواب.

مشاهده هر یک از این علائم لزوماً به معنای نیاز فوری به درمان نیست اما قطعاً نیاز به ارزیابی توسط متخصص ارتودنسی را نشان می دهد.

بیشتر بخوانید: ارتودنسی دو دندان جلو

روش های تشخیص ناهنجاری های فکی و دندانی در کودکان

تشخیص دقیق ناهنجاری های فکی و دندانی اساس یک طرح درمان موفق در ارتودنسی کودکان است. متخصص ارتودنسی از مجموعه ای از روش های بالینی و پاراکلینیکی برای ارزیابی کامل وضعیت کودک استفاده می کند :

1. معاینه بالینی (Clinical Examination) :
• بررسی سوابق پزشکی و دندانپزشکی : شامل اطلاعات مربوط به سلامت عمومی کودک سابقه بیماری ها داروها آلرژی ها عادات دهانی سابقه تروما به صورت و دندان ها و سابقه خانوادگی ناهنجاری های فکی-دندانی.
• معاینه خارج دهانی : ارزیابی تقارن و تناسبات صورت نیمرخ بیمار (بررسی موقعیت فک بالا و پایین نسبت به هم و نسبت به جمجمه) عملکرد لب ها (نحوه بسته شدن لب ها در حالت استراحت و حین بلع) و بررسی مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ) برای هرگونه صدا یا درد.
• معاینه داخل دهانی : بررسی وضعیت بهداشت دهان سلامت لثه ها و دندان ها (وجود پوسیدگی ترمیم ها دندان های از دست رفته یا اضافی) ارزیابی اکلوژن (نحوه جفت شدن دندان ها در روابط مختلف فکی) اندازه گیری اورجت (Overjet) و اوربایت (Overbite) بررسی وجود کراس بایت اپن بایت شلوغی (Crowding) یا فاصله (Spacing) بین دندان ها و بررسی خط وسط (Midline) دندان ها.
2. تهیه مدل های دندانی (Dental Models/Casts) :
• قالب گیری از دندان های بالا و پایین با استفاده از مواد مخصوص و تهیه مدل های گچی یا استفاده از اسکنرهای داخل دهانی دیجیتال برای ایجاد مدل های سه بعدی مجازی. این مدل ها به متخصص اجازه می دهند تا روابط دندانی را از زوایای مختلف و بدون حضور بیمار به دقت بررسی کند فضاها را اندازه گیری کند و طرح درمان را شبیه سازی نماید.
3. تجزیه و تحلیل رادیوگرافی (Radiographic Analysis) :
• رادیوگرافی پانورامیک (OPG) : یک نمای کلی از تمام دندان ها (شیری و دائمی رویش یافته و نهفته) استخوان های فک بالا و پایین سینوس ها و مفصل فک ارائه می دهد. این تصویر برای بررسی وجود دندان های اضافی یا غایب دندان های نهفته کیست ها یا تومورها و وضعیت کلی استخوان ضروری است.
• رادیوگرافی سفالومتری جانبی (Lateral Cephalometry) : یک تصویر رادیوگرافی از نیمرخ سر است که برای ارزیابی الگوهای اسکلتی (روابط فک ها با یکدیگر و با قاعده جمجمه) موقعیت دندان ها نسبت به فک ها و ارزیابی بافت نرم نیمرخ استفاده می شود. اندازه گیری های دقیق روی این رادیوگرافی (آنالیز سفالومتریک) بخش مهمی از تشخیص و طرح درمان ارتودنسی است.
• رادیوگرافی های دیگر : بسته به نیاز ممکن است از رادیوگرافی های پری اپیکال (برای بررسی دقیق ریشه دندان خاص) بایت وینگ (برای تشخیص پوسیدگی بین دندانی) یا حتی توموگرافی کامپیوتری با پرتو مخروطی (CBCT) برای موارد پیچیده تر مانند دندان های نهفته یا ناهنجاری های شدید فکی استفاده شود.
4. عکس برداری فتوگرافیک (Photographic Analysis) :
• تهیه عکس های استاندارد از صورت (نماهای روبرو و نیمرخ با لبخند و بدون لبخند) و داخل دهان (نماهای مختلف از دندان ها و اکلوژن). این عکس ها به ثبت وضعیت اولیه بیمار ارزیابی زیبایی شناسی صورت و لبخند و پیگیری پیشرفت درمان کمک می کنند.

پس از جمع آوری تمام این اطلاعات متخصص ارتودنسی آن ها را تجزیه و تحلیل کرده تشخیص نهایی را مشخص می کند و طرح درمان مناسب و فردی را برای کودک تدوین می نماید.

ارتودنسی پیشگیری و مداخله ای زودهنگام (فاز یک)

ارتودنسی پیشگیری و مداخله ای زودهنگام که اغلب به عنوان درمان فاز یک (Phase I Treatment) شناخته می شود بر تشخیص و اصلاح مشکلات ارتودنسی در سنین پایین (معمولاً بین ۶ تا ۱۰ سالگی) تمرکز دارد زمانی که کودک هنوز ترکیبی از دندان های شیری و دائمی دارد و رشد فک فعال است. هدف اصلی این مرحله ایجاد یک محیط مطلوب برای رشد طبیعی فک ها و رویش صحیح دندان های دائمی است.

اهداف اصلی درمان فاز یک :

• اصلاح ناهنجاری های اسکلتی : هدایت رشد فک ها برای بهبود روابط فک بالا و پایین (مثلاً درمان تنگی فک بالا جلو بودن فک پایین یا عقب بودن فک پایین).
• ایجاد فضا برای دندان های دائمی : جلوگیری یا کاهش شدت شلوغی دندان ها با استفاده از روش هایی مانند باز کردن فضا یا هدایت رویش.
• اصلاح عادات دهانی مضر : کمک به ترک عاداتی مانند مکیدن انگشت یا فشار زبان که می توانند بر رشد فک و موقعیت دندان ها تأثیر منفی بگذارند.
• بهبود زیبایی ظاهری و اعتماد به نفس : اصلاح مشکلات واضح مانند بیرون زدگی شدید دندان های جلویی.
• کاهش خطر تروما به دندان های جلویی بیرون زده.
• ساده سازی یا کوتاه کردن درمان فاز دو : در بسیاری از موارد درمان موفق فاز یک می تواند نیاز به درمان جامع ارتودنسی (فاز دو) را کاهش دهد یا حتی حذف کند.

دستگاه ها و روش های رایج در فاز یک :

• فضانگهدارها (Space Maintainers) : دستگاه های ثابت یا متحرکی که در صورت از دست دادن زودهنگام دندان شیری فضای لازم برای رویش دندان دائمی جایگزین را حفظ می کنند.
• دستگاه های بازکننده کام (Palatal Expanders) : دستگاه های ثابت یا متحرکی که برای عریض کردن فک بالا در موارد تنگی فک (که اغلب منجر به کراس بایت خلفی می شود) استفاده می شوند. این دستگاه ها با اعمال نیروی ملایم به دو نیمه استخوان کام باعث تحریک رشد استخوان جدید در محل درز میانی کام می شوند.
• دستگاه های فانکشنال (Functional Appliances) : این دستگاه ها (مانند تویین بلاک (Twin Block) هربست (Herbst) بایونیتور (Bionator) فرانکل (Frankel)) از نیروهای عضلانی طبیعی دهان برای هدایت رشد فک ها استفاده می کنند. عمدتاً برای اصلاح ناهنجاری های کلاس II (عقب بودن فک پایین) یا کلاس III (جلو بودن فک پایین) در دوران رشد به کار می روند.
• هدگیر (Headgear) و فیس ماسک (Facemask) : دستگاه های خارج دهانی که برای اصلاح ناهنجاری های شدید فکی استفاده می شوند. هدگیر معمولاً برای کنترل رشد فک بالا یا عقب بردن دندان های آسیای بالا به کار می رود. فیس ماسک برای تحریک رشد فک بالا به سمت جلو در موارد عقب ماندگی رشد آن (ناهنجاری کلاس III) استفاده می شود.
• بریس های جزئی (Partial Braces) : در برخی موارد ممکن است از بریس های ثابت روی تعداد محدودی از دندان های دائمی (معمولاً دندان های پیشین و آسیای اول) برای اصلاح مشکلات خاص مانند شلوغی شدید یا کراس بایت قدامی استفاده شود.
• دستگاه های کنترل عادت (Habit Control Appliances) : دستگاه های ثابت یا متحرکی که برای کمک به ترک عادات مکیدن انگشت یا فشار زبان طراحی شده اند.

مدت زمان درمان فاز یک معمولاً بین ۹ تا ۱۸ ماه متغیر است و پس از اتمام آن یک دوره استراحت و نظارت (دوره نگهدارنده) تا رویش کامل دندان های دائمی وجود دارد تا نیاز به درمان فاز دو ارزیابی شود.

روش های نوین ارتودنسی ثابت در کودکان و نوجوانان (فاز دو)

پس از تکمیل رویش بیشتر دندان های دائمی در صورت نیاز درمان فاز دو یا ارتودنسی جامع آغاز می شود. هدف این مرحله دستیابی به تراز دقیق دندان ها اکلوژن ایده آل و لبخندی زیبا و باثبات است. ارتودنسی ثابت با استفاده از براکت ها (نگین هایی که روی دندان ها چسبانده می شوند) و سیم های قوسی (Archwires) که از داخل شیار براکت ها عبور می کنند نیروی لازم برای حرکت دندان ها را اعمال می کند. پیشرفت های تکنولوژیکی گزینه های مؤثرتر و راحت تری را برای ارتودنسی ثابت در کودکان و نوجوانان فراهم کرده است :

• بریس های فلزی سنتی (Traditional Metal Braces) : این روش همچنان یکی از رایج ترین و مقرون به صرفه ترین گزینه هاست. براکت های فلزی امروزی از فولاد ضد زنگ با کیفیت بالا ساخته می شوند و نسبت به نسل های قبلی کوچک تر راحت تر و کارآمدتر هستند. استفاده از کش های رنگی (Elastics) برای نگه داشتن سیم در براکت به کودکان و نوجوانان اجازه می دهد تا ظاهر بریس های خود را شخصی سازی کنند.
• بریس های سرامیکی (Ceramic Braces) : این براکت ها از مواد سرامیکی شفاف یا همرنگ دندان ساخته شده اند و کمتر از بریس های فلزی جلب توجه می کنند که برای نوجوانانی که نگران ظاهر خود هستند گزینه جذابی است. اگرچه ممکن است کمی بزرگتر از براکت های فلزی باشند و هزینه بیشتری داشته باشند اما از نظر عملکرد مشابه هستند. نیاز به مراقبت بیشتری برای جلوگیری از تغییر رنگ دارند.
• سیستم های سلف-لیگیتینگ (Self-Ligating Systems) : این سیستم ها (مانند سیستم دیمون Damon System) از براکت هایی با طراحی خاص استفاده می کنند که دارای یک گیره یا در داخلی برای نگه داشتن سیم قوسی هستند و نیازی به کش های الاستیک ندارند. ادعا می شود که این سیستم ها به دلیل اصطکاک کمتر بین سیم و براکت می توانند حرکت دندان ها را کارآمدتر کرده طول دوره درمان را کاهش دهند نیاز به مراجعات کمتر برای تنظیم داشته باشند و در برخی موارد درد کمتری ایجاد کنند. این سیستم ها هم با براکت های فلزی و هم سرامیکی (شفاف) در دسترس هستند.
• سیم های قوسی پیشرفته : استفاده از آلیاژهای نوین مانند نیکل-تیتانیوم (NiTi) که دارای حافظه شکلی (Shape Memory) و خاصیت ابرکشسانی (Superelasticity) هستند انقلابی در ارتودنسی ایجاد کرده است. این سیم ها می توانند نیروهای ملایم و مداومی را در دامنه وسیع تری از حرکت اعمال کنند که منجر به حرکت مؤثرتر دندان ها و راحتی بیشتر بیمار می شود. سیم های حرارتی (Heat-activated NiTi) نیز وجود دارند که با دمای دهان فعال می شوند.
• مینی اسکروها یا دستگاه های لنگرگاه موقت (TADs) : این پیچ های کوچک زیست سازگار که به طور موقت در استخوان فک قرار داده می شوند به عنوان لنگرگاه (Anchorage) پایدار عمل می کنند و به ارتودنتیست اجازه می دهند تا نیروهای دقیق تری را برای حرکت دندان های خاص بدون تأثیر ناخواسته بر دندان های دیگر اعمال کند. این ابزارها درمان موارد پیچیده را ممکن تر و کارآمدتر کرده اند.

انتخاب نوع بریس ثابت به عوامل مختلفی از جمله شدت ناهنجاری ملاحظات زیبایی شناختی بودجه و ترجیح بیمار و متخصص بستگی دارد. صرف نظر از نوع سیستم موفقیت درمان به همکاری بیمار در رعایت بهداشت دهان و دستورالعمل های متخصص ارتودنسی وابسته است.

ارتودنسی متحرک و الاینرهای شفاف برای کودکان

علاوه بر دستگاه های ثابت گزینه های متحرک نیز در ارتودنسی کودکان کاربرد دارند به ویژه در فاز یک درمان یا برای موارد خاص. مهم ترین پیشرفت در این زمینه استفاده از الاینرهای شفاف (Clear Aligners) برای کودکان و نوجوانان است.

• دستگاه های متحرک سنتی :
• پلاک های متحرک با فنر یا پیچ : این دستگاه ها که از یک بخش آکریلیک (پلاستیکی) و اجزای سیمی تشکیل شده اند برای انجام حرکات محدود دندانی (مانند تیلت کردن دندان ها) اصلاح کراس بایت جزئی یا به عنوان نگهدارنده (Retainer) پس از اتمام درمان ثابت استفاده می شوند. موفقیت آن ها به شدت به همکاری بیمار در استفاده مداوم از دستگاه طبق دستور متخصص بستگی دارد.
• دستگاه های فانکشنال متحرک : برخی از دستگاه های فانکشنال مانند تویین بلاک یا بایونیتور متحرک هستند و بیمار می تواند آن ها را برای غذا خوردن یا مسواک زدن خارج کند.
• الاینرهای شفاف (Clear Aligners) برای کودکان و نوجوانان :
  • زیبایی : تقریباً نامرئی هستند و تأثیر کمتری بر ظاهر فرد دارند.
  • راحتی : عدم وجود سیم و براکت فلزی تحریک و زخم کمتری در دهان ایجاد می کند.
  • بهداشت : امکان خارج کردن الاینرها مسواک زدن و نخ دندان کشیدن را بسیار آسان تر می کند و خطر پوسیدگی و مشکلات لثه را کاهش می دهد.
  • محدودیت غذایی کمتر : بیمار می تواند با خارج کردن الاینرها تقریباً هر نوع غذایی را مصرف کند.
  • پیش بینی پذیری : نرم افزارهای سه بعدی امکان مشاهده نتیجه نهایی درمان را قبل از شروع فراهم می کنند.
  • همکاری بیمار : موفقیت درمان به شدت به استفاده منظم و مداوم از الاینرها توسط کودک یا نوجوان بستگی دارد. سیستم Invisalign Teen دارای نشانگرهای انطباق (Compliance Indicators) آبی رنگ است که با استفاده بیمار کمرنگ می شوند و به والدین و متخصص کمک می کنند تا میزان همکاری را ارزیابی کنند.
  • موارد کاربرد : الاینرهای شفاف برای طیف وسیعی از مشکلات ارتودنسی مناسب هستند اما ممکن است برای برخی ناهنجاری های بسیار پیچیده اسکلتی یا دندانی بریس های ثابت گزینه بهتری باشند.
  • هزینه : معمولاً هزینه الاینرهای شفاف کمی بیشتر از بریس های فلزی سنتی است.
• سیستم هایی مانند Invisalign First (برای کودکان در فاز یک درمان) و Invisalign Teen (برای نوجوانان با دندان های دائمی) روشی نوین و محبوب برای صاف کردن دندان ها بدون استفاده از براکت ها و سیم های فلزی هستند.
• نحوه کار : پس از اسکن دیجیتال سه بعدی دندان ها مجموعه ای از الاینرهای (پلاک های) شفاف و سفارشی با استفاده از تکنولوژی کامپیوتری پیشرفته ساخته می شود. هر الاینر برای حدود ۱ تا ۲ هفته استفاده می شود و به تدریج دندان ها را به سمت موقعیت برنامه ریزی شده حرکت می دهد. بیمار باید الاینرها را به طور مداوم (حدود ۲۰ تا ۲۲ ساعت در روز) استفاده کند و فقط برای غذا خوردن نوشیدن (به جز آب) مسواک زدن و نخ دندان کشیدن آن ها را خارج کند.
• مزایا :
• ملاحظات :

انتخاب بین دستگاه های متحرک سنتی الاینرهای شفاف و بریس های ثابت باید با مشورت دقیق با متخصص ارتودنسی و با در نظر گرفتن نیازهای بالینی سبک زندگی و میزان همکاری مورد انتظار کودک انجام شود.

مراقبت های بهداشتی و تغذیه ای حین درمان ارتودنسی

حفظ بهداشت دهان و دندان عالی در طول درمان ارتودنسی به ویژه با دستگاه های ثابت برای جلوگیری از عوارضی مانند پوسیدگی دندان (لکه های سفید یا حفره ها) التهاب لثه (ژنژیویت) و بوی بد دهان بسیار حیاتی است. براکت ها و سیم ها مکان های زیادی برای تجمع پلاک میکروبی و باقی مانده های غذایی ایجاد می کنند.

توصیه های بهداشتی :

• مسواک زدن :
• حداقل سه بار در روز (بعد از هر وعده غذایی اصلی) و قبل از خواب مسواک بزنید.
• از مسواک ارتودنسی (با پرزهای کوتاه تر در وسط) یا مسواک نرم معمولی استفاده کنید.
• از خمیردندان حاوی فلوراید استفاده کنید.
• تمام سطوح دندان ها (بیرونی داخلی جونده) و همچنین بالا پایین و اطراف هر براکت را با دقت تمیز کنید. مسواک را با زاویه ۴۵ درجه نسبت به خط لثه قرار دهید.
• هر بار مسواک زدن باید حداقل ۲ تا ۳ دقیقه طول بکشد.
• تمیز کردن بین دندان ها (روزی یک بار) :
• نخ دندان : استفاده از نخ دندان با وجود سیم ها چالش برانگیز است. استفاده از فلاس تریدر (Floss Threader) یا نخ دندان های مخصوص ارتودنسی (مانند Superfloss) برای عبور دادن نخ از زیر سیم ضروری است.
• مسواک های بین دندانی (Interdental Brushes) : این مسواک های کوچک برای تمیز کردن فضای بین دندان ها و اطراف براکت ها بسیار مؤثر هستند.
• واتر فلاسر یا آب فشان دهان (Water Flosser) : دستگاهی که با پاشیدن جریان آب پرفشار به حذف پلاک و باقی مانده های غذا از نواحی غیرقابل دسترس کمک می کند (این دستگاه جایگزین نخ دندان نیست اما مکمل خوبی است).
• دهانشویه :
• استفاده روزانه از دهانشویه حاوی فلوراید (بدون الکل) طبق تجویز متخصص ارتودنسی می تواند به تقویت مینای دندان و پیشگیری از پوسیدگی کمک کند.
• در صورت وجود التهاب لثه ممکن است دهانشویه های ضدعفونی کننده (مانند کلرهگزیدین) برای دوره کوتاهی تجویز شوند.
• مراجعات منظم :
• به طور منظم طبق برنامه تعیین شده توسط متخصص ارتودنسی برای تنظیم دستگاه ها مراجعه کنید.
• همچنان معاینات و جرم گیری منظم (هر ۴ تا ۶ ماه) توسط دندانپزشک عمومی یا متخصص بهداشت دهان ضروری است.

توصیه های تغذیه ای :

برای جلوگیری از شکستن یا آسیب دیدن دستگاه های ارتودنسی (به خصوص بریس های ثابت) و کاهش خطر پوسیدگی رعایت نکات تغذیه ای زیر مهم است :

• پرهیز از غذاهای سفت : مانند آجیل یخ ته دیگ آب نبات های سفت ذرت بو داده (دانه های نترکیده). میوه ها و سبزیجات سفت (مانند سیب هویج) باید به قطعات کوچک بریده شوند.
• پرهیز از غذاهای چسبنده : مانند آدامس شکلات های کاراملی گز سوهان پاستیل. این مواد می توانند به براکت ها و سیم ها بچسبند و آن ها را از جا بکنند یا تمیز کردن را دشوار کنند.
• کاهش مصرف مواد قندی و اسیدی : نوشابه ها آب میوه های صنعتی نوشیدنی های ورزشی و خوراکی های شیرین خطر پوسیدگی دندان را به شدت افزایش می دهند. مصرف آن ها را به حداقل برسانید و پس از مصرف دهان را با آب بشویید و در اسرع وقت مسواک بزنید.
• خرد کردن غذا : غذاها را به قطعات کوچک تر تقسیم کنید و با دندان های عقبی به آرامی بجوید. از گاز زدن مستقیم مواد غذایی سفت با دندان های جلویی خودداری کنید.

در روزهای اول پس از گذاشتن بریس ها یا بعد از جلسات تنظیم که ممکن است دندان ها کمی حساس یا دردناک باشند مصرف غذاهای نرم (مانند سوپ پوره ماست تخم مرغ پاستا) توصیه می شود.

راهکارهای پیشگیری از بروز ناهنجاری های دندانی-فکی

اگرچه بسیاری از ناهنجاری های دندانی-فکی ریشه ژنتیکی دارند و قابل پیشگیری نیستند اما برخی عوامل محیطی و عادات می توانند در بروز یا تشدید این مشکلات نقش داشته باشند. اقدامات پیشگیرانه می توانند به کاهش نیاز یا پیچیدگی درمان ارتودنسی در آینده کمک کنند :

1. کنترل عادات دهانی مضر :
• مکیدن انگشت/پستانک : تلاش برای ترک عادت مکیدن انگشت یا استفاده از پستانک تا قبل از سن ۴-۵ سالگی اهمیت دارد. ادامه این عادات پس از این سن می تواند باعث تغییر شکل فک بالا (تنگی و گنبدی شدن کام) اپن بایت قدامی و بیرون زدگی دندان های جلویی بالا شود.
• تنفس دهانی : در صورت مشاهده تنفس دهانی مزمن در کودک باید علت آن (مانند آلرژی لوزه سوم بزرگ انحراف تیغه بینی) توسط پزشک متخصص اطفال یا گوش و حلق و بینی بررسی و درمان شود. تنفس دهانی می تواند الگوی رشد صورت و فک را تحت تأثیر قرار دهد.
• فشار دادن زبان (Tongue Thrust) : الگوهای بلع نادرست که در آن زبان به دندان های جلویی فشار می آورد می تواند باعث اپن بایت یا بیرون زدگی دندان ها شود. در صورت نیاز گفتار درمانی یا استفاده از دستگاه های کنترل عادت می تواند کمک کننده باشد.
2. مراقبت از دندان های شیری :
• دندان های شیری نقش مهمی در حفظ فضا برای رویش دندان های دائمی دارند. پوسیدگی و از دست دادن زودهنگام دندان های شیری می تواند منجر به از دست رفتن فضا و ایجاد شلوغی یا نهفتگی دندان های دائمی شود.
• رعایت بهداشت دهان از سنین پایین (مسواک زدن منظم با خمیردندان فلورایددار استفاده از نخ دندان) تغذیه سالم و معاینات منظم دندانپزشکی برای پیشگیری و درمان زودهنگام پوسیدگی ضروری است.
• در صورت از دست دادن زودهنگام دندان شیری استفاده از فضانگهدار طبق تجویز دندانپزشک یا متخصص ارتودنسی اهمیت دارد.
3. تشخیص و مداخله زودهنگام ارتودنسی :
• همانطور که پیشتر ذکر شد اولین معاینه ارتودنسی در حدود سن ۷ سالگی امکان شناسایی مشکلات در حال تکامل را فراهم می کند.
• ارتودنسی پیشگیری و فاز یک می تواند با هدایت رشد فک و دندان ها از بروز یا تشدید بسیاری از ناهنجاری ها جلوگیری کند.
4. پیشگیری از تروما (ضربه) به دندان ها :
• استفاده از محافظ دهان (Mouthguard) حین فعالیت های ورزشی پربرخورد می تواند از شکستگی یا جابجایی دندان ها جلوگیری کند.
5. رژیم غذایی سالم :
• تغذیه متعادل و غنی از کلسیم و ویتامین ها برای رشد سالم استخوان ها و دندان ها ضروری است. محدود کردن مصرف قند به پیشگیری از پوسیدگی کمک می کند.

با انجام این اقدامات پیشگیرانه و معاینات منظم می توان شانس داشتن دندان ها و فک های سالم و مرتب را برای کودکان افزایش داد.

نتیجه گیری علمی و کاربردی

ارتودنسی کودکان یک فرآیند درمانی تخصصی و چندوجهی است که فراتر از بهبود زیبایی لبخند نقش کلیدی در ارتقاء سلامت دهان و دندان بهبود عملکرد جویدن و تکلم و پیشگیری از مشکلات پیچیده تر دندانی و فکی در بزرگسالی ایفا می کند. تشخیص زودهنگام ناهنجاری ها و مداخله به موقع با استفاده از پتانسیل رشد کودک اساس موفقیت در این حوزه است. اولین معاینه ارتودنسی در حدود سن ۷ سالگی یک گام حیاتی برای ارزیابی نیازهای درمانی محسوب می شود.

روش های نوین ارتودنسی از دستگاه های پیشگیری و فانکشنال در فاز یک گرفته تا سیستم های پیشرفته بریس ثابت (مانند سلف-لیگیتینگ) و الاینرهای شفاف در فاز دو گزینه های متنوع مؤثر و راحت تری را برای کودکان و نوجوانان فراهم کرده اند. انتخاب روش درمانی بهینه نیازمند ارزیابی دقیق توسط متخصص ارتودنسی و در نظر گرفتن عواملی چون سن شدت ناهنجاری همکاری بیمار و ملاحظات فردی است.

موفقیت درمان ارتودنسی تنها به مهارت متخصص وابسته نیست بلکه همکاری فعال کودک و والدین در رعایت دقیق بهداشت دهان و دندان پیروی از دستورالعمل های تغذیه ای و استفاده منظم از دستگاه های متحرک یا الاینرها نقشی حیاتی دارد.