«ژاک و تسلیم» نماد امنیت کاذب اطاعت!

معتمدیان در «ژاک و تسلیم» با زبانی که از هزل تا هراس در نوسان است شخصیت هایی را به صحنه می آورد که در برابر دستورات پوچ و قواعد نامعقول همچون عروسک های کوکی تسلیم می شوند. ژاک قهرمانی که مقاومتش در برابر خانواده و جامعه به تدریج به پذیرش واداشته می شود یادآور مردمی است که در برابر شست وشوی ذهنیِ تمامیت خواهان هویت خود را قربانی «امنیت کاذب اطاعت» می کنند. این نمایش باتکیه بر دیالوگ های غیرمنطقی و موقعیت های آبزورد مرثیه ای است بر فردیتی که در چنگال هنجارهای تحمیلی خرد می شود.

اما چرا امروز؟ و چرا در خانه هنرمندان؟ پاسخ را باید در همهمهٔ خیابان های این روزهای تهران جست وجو کرد جایی که جوانان ــ همچون بازیگران این نمایش ــ با چشمانی باز به آینده ای خیره شده اند که گویی در تقلای رهایی از چرخهٔ تسلیم و اجبار است. تیم بهمن معتمدیان به همراه شیرین کاظمیان مجری طرح این نمایش در کارگاه بازیگری قدرت سکوت با انتخاب نسل جوان برای ایفای نقش ها هوشمندانه پلی زده است میان متن دهه های پیشین اروپا و التهاب امروز ایران. صحنه هایی که در آنها شخصیت ها به اجبار زبان به «تسلیم» می گشایند بی اختیار تماشاگر را به یاد شعارهایی می اندازد که این روزها در حاشیهٔ هر کوی و برزن و شبکه های اجتماعی زمزمه می شود: تسلیم در برابر فیلترینگ تسلیم در برابر تحریم ها و اقتصاد فروپاشیده و … جالب آنکه مدیریت بی نظم و نزاکت خانه هنرمندان در میزبانی اهالی تئاتر و مخاطبان این هنر که مغایر با نامش است در فرامتن به طنز تلخ مضمون اثر در نسبت با وضعیت فرهنگی این روزگار پیوندی معنادار می بخشد! 

نمایش معتمدیان اما تنها نقد نیست؛ کنشی است نمادین. آنجا که ژاک در نهایت تن به ازدواج با «رابرت» می دهد ــ بی آنکه بداند چرا یا چگونه ــ تمثیلی است از جامه ای از هنجارهای نامتعارف که بدون منطق بر تن شهروندان دوخته شده است. این همان نقطه های است که ادبیات آبزورد یونسکو با واقعیتِ جامعهٔ ایران همپوشانی می یابد: پذیرش ریاضت های زندگی نه از سر انتخاب که از سر عادتی تلخ به بقا.  

در پس زمینهٔ این اجرا نقش جوانان پررنگ تر از همیشه است. بازیگرانی که شاید خود تجربهٔ زیستهٔ نسلی را حمل می کنند که میان آرمان هایش و دیوارهای بلند اجبار له می شود. حرکت های نمایشیِ اغراق شده صداهای بریده بریده و سکوت های معنادارشان گویی با زبان هنر فریاد می زنند: «تسلیم نمی شویم حتی اگر مجبور به تظاهر باشیم.»

آیا این نمایش راهگشاست؟ شاید نه. اما همچون آیینه ای در برابر تماشاگر می ایستد و پرسشی تلخ را فریاد می زند: «ژاکِ درون ما کیست؟ و این تسلیمِ تحمیلی تا کی می خواهد تکرار شود؟» در روزگاری که هر شبِ پایتخت می تواند صحنه ای از یک تراژدی آبزورد باشد اجرای این اثر جسورانه نه فقط روایتی هنری که کنشی اجتماعی است. هنر زمانی که از دلِ خاکسترِ قدغن ها سر برمی آورد خود بزرگ ترین پیروزی است بر پوچیِ حاکم.  

۵۷۵۷