امر به معروف و نهی از منکر؛ راهبرد امام حسین(ع) در قیام عاشورا

حجت‌الاسلام محمدباقر مشکاتی، سندپژوه و کارشناس تاریخ اسلام در گفت‌وگو با اسمارت تیم و با بیان اینکه امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر مهم ترین راهبرد امام حسین(ع) در قیام کربلا بود، اظهار کرد: با توجه به شواهد قرآنی و روایی، سخنان و اقدامات امام حسین(ع) و شرایط جامعه در آن زمان، می‌توان گفت که امر به معروف و نهی از منکر نقشی اساسی در قیام امام حسین(ع) داشته است؛ اگرچه که امام حسین(ع) اهداف دیگری از جمله “حفظ دین اسلام”، “مبارزه با ظلم و ستم” ، “احیای عدالت و قسط”، “ایجاد حکومت اسلامی” و “فداکاری در راه حق” را نیز دنبال می‌کردند، اما امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یکی از مهم‌ترین راهبردهای امام حسین(ع) در واقعه کربلا جایگاه ویژه‌ای داشته است.

او ادامه داد: آیات، روایات و احادیث متعددی نیز از پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) در مورد اهمیت و ضرورت امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر نقل شده که نشان‌دهنده جایگاه ویژه این فریضه در دین اسلام است. انجام امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر وظیفه‌ای همگانی است که بر عهده همه مسلمانان، از زن و مرد، عالم و  عامی و فقیر و ثروتمند است و باید با رعایت شرایط و ضوابط شرعی انجام شود. از جمله این شرایط می‌توان به داشتن علم و آگاهی، قصد خیر، لطف و مدارا، شروع از خود و رعایت مراتب اشاره کرد. ترک امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر از گناهان کبیره محسوب می‌شود و می‌تواند موجب عذاب الهی و هلاکت جامعه شود.

مشکاتی گفت: در قرآن کریم بیش از ۲۰ آیه مربوط به امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر آمده است؛ برخی آیات به این فریضه به طور مستقیم و با صراحت اشاره کرده و در برخی دیگر به طور تلویحی و ضمن بیان مصادیق، به امر به معروف و نهی از منکر سفارش شده است. با این حال، مفسران و محققان علوم قرآنی، تعداد قابل توجهی از آیات را ذیل این موضوع دسته‌بندی کرده‌اند. آیات شریفه امر به معروف و نهی از منکر در قرآن کریم به موضوعاتی همچون وجوب امربه معروف و نهی از منکر، وجوب کفایی یا عینی، ملاک ارزش و شایستگی، پیشینه امر به معروف، امربه معروف از صفات مؤمنان، تعاون در امر به معروف، گناه بزرگ ترک نهی از منکر، نجات‌یافتن آمران به معروف و ناهیان از منکر، امربه معروف پدر و مادر، اصلاح از آثار امر به معروف، خیر بودن امر معروف می‌پردازد که نشان از نگاه جامع قرآن به مسائل این فریضه است و از اهمیت بسیار بالای آن حکایت دارد.

این کارشناس تاریخ اسلام با اشاره به برخی از این آیات قرآنی گفت: آیۀ ۴۱ سوره حج که می‌فرماید: “وَالَّذِینَ إِنْ مَککَنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّکَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ  وَإِلَی اللَّهِ تَصِیرُ الْمَصَائِرُ” (آنان که خدا را یاری می‌کنند) آنهایی هستند که اگر در روی زمین به آنان اقتدار و تمکین دهیم نماز به پا می‌دارند و زکات می‌دهند و امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند و (از هیچ کس جز خدا نمی‌ترسند چون می‌دانند که) عاقبت کارها به دست خداست. آیۀ ۱۱ سوره آل عمران نیز می‌فرماید: “شما (مسلمانان حقیقی) نیکوترین امتی هستید که پدیدار گشته‌اید (برای اصلاح بشر، که مردم را) به نیکوکاری امر می‌کنید و از بدکاری باز می‌دارید و ایمان به خدا دارید. و اگر اهل کتاب همه ایمان می‌آوردند بر آنان چیزی بهتر از آن نبود، لیکن برخی از آنان با ایمان و بیشترشان فاسق و بدکارند”. و در آیۀ ۷۹ سوره مائده که آمده: ” آنها هیچ گاه یکدیگر را از کار زشت خود نهی نمی‌کردند، و آنچه می‌کردند بسی قبیح و ناشایسته بود.” به فریضه امر به معروف و نهی از منکر اشاره دارد.

او ادامه داد: امر به معروف و نهی از منکر، بدون شک یکی از راهبردها و انگیزه‌های اصلی قیام امام حسین(ع) بود. برای بررسی این مطلب باید به ابعاد مختلف این موضوع توجه کرد که عبارتند از شواهد قرآنی؛ همان‌طوری که اشاره شد؛ آیات متعددی در قرآن کریم بر ضرورت و الزام به امر به معروف و نهی از منکر تأکید می‌کنند. در آیه ۱۱۴ سوره هود آمده است: “وَکَانُوا یَأْمُرُونَ بِالْمُنْکَرِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمَعْرُوفِ فَقَاتَلَهُمْ اللَّهُ  لَئِنَّهُمْ لَفَاسِقُونَ”؛ ” و آنها به منکر امر می‌کردند و از معروف نهی می‌کردند، پس خداوند آنها را به کیفر رساند، چرا که آنها فاسقان بودند”. لذا امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یک فریضه دینی، از انگیزهای نهضت امام حسین(ع) محسوب می‌شود و مبنای قرانی دارد، شواهد روایی؛ روایات و احادیث بسیاری نیز از پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) در مورد اهمیت امر به معروف و نهی از منکر نقل شده است.

مشکاتی توضیح داد: به‌عنوان مثال، امام علی(ع) می‌فرمایند: “امر به معروف و نهی از منکر فریضه‌ای است واجب بر هر مسلمانی، چه مرد و چه زن، چه پیر و چه جوان، چه بنده و چه آزاد” وجود ده‌ها شاهد روایی پیرامون امر به معروف و نهی از منکر، دلالت می‌کند که این انگیزه و هدف امام حسی(ع)، دارای مبنای اصیل روایی و سنت و سیره نبوی و علوی است.

این سندپژوه گفت: سخنان امام حسین(ع) سومین مسئله‌ای است که گواه بر اهمیت امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر در قیام حضرت است، چنانکه امام حسین(ع) در طول سفر خود به کربلا و در خطبه‌های مختلف، بارها به امر به معروف و نهی از منکر به‌عنوان یکی از اهداف قیام خود اشاره کرده‌اند. به‌عنوان مثال در منزل بنی سعد فرمودند: “من برای اصلاح امت جدّم رسول خدا (ص) و برای امر به معروف و نهی از منکر و برای احیای سنت‌ها و سیرت جدّم و پدرم خروج کرده‌ام” در این فرمایش، هدف اصلی قیام امام حسین(ع) اصلاح جامعه و احیای اسلام ناب محمدی(ص) معرفی شده که یکی از شیوه‌ها و راهبردهای اصلی رسیدن به اصلاح جامعه و احیای سنت پیامبر(ص) “امر به معروف و نهی از منکر” است.

او تأکید کرد: امام بارها بر اهمیت امر به معروف و نهی از منکر تأکید کردند. به‌عنوان مثال، در خطبه‌ای در جمع یاران خود در کربلا فرمودند که “من از شهرم بیرون آمدم برای امر به معروف و نهی از منکر و برای اینکه مردم را به سوی اطاعت خداوند و رسولش دعوت کنم.” (بحار الانوار، ج ۴۴، ص ۳۲).

مشکاتی اقدامات امام حسین(ع) را چهارمین گواه اهمیت امر به معروف و نهی از منکر در واقعه عاشورا دانست و تصریح کرد: واقعه کربلا و اقدامات امام حسین(ع) در آن، درس‌ها و عبرت‌های زیادی برای همه مسلمانان دارد که یکی از مهم‌ترین این درس‌ها، اهمیت امر به معروف و نهی از منکر و لزوم ایستادگی در برابر ظلم و ستم است. بسیاری از اقدامات امام حسین(ع) در واقعه کربلا “امر به معروف و نهی از منکر” محسوب می‌شود، از جمله ایستادگی در مقابل منکرات که راه و رسم امام حسین(ع) در طول زندگی بود. به‌عنوان مثال، هنگامی که معاویه قصد داشت مردم را به بیعت با یزید ملزم کند، امام با این منکر بزرگ به مخالفت برخاستند و از بیعت با یزید خودداری کردند. حضرت همچنین در طول مسیر کربلا، با منکراتی مانند ظلم، بی‌عدالتی و فساد مبارزه کردند، چنانکه در برخورد با حرّ بن یزید ریاحی، او را از یاری یزید برحذر داشتند و او را به راه حق دعوت کردند.

این سندپژوه ادامه داد: امام حسین(ع) در طول سفر خود به کربلا و در مواجهه با افراد مختلف، سخنرانی‌ها و خطبه‌های متعددی ایراد کرد که در آنها ظلم و ستم یزید و انحراف او از مسیر اسلام را به روشنی بیان می‌کرد. ایشان مردم را به معروف که همان اطاعت از خداوند و احکام الهی است، دعوت و از منکر که همان ظلم، گناه و انحراف از دین است، نهی می‌کرد. از جمله مشهورترین این خطبه‌ها، خطبه‌های امام حسین(ع) در منا، عرفات، کربلا و روز عاشورا است؛ همچنین امام با وجود آگاهی از خطرات و سختی‌ها، حاضر به بیعت با یزید که ظالم و فاسد بود، نشد. ایشان با این کار، به طور علنی در برابر ظلم یزید ایستادگی کرد و به همه مسلمانان نشان داد که نباید در برابر ظلم سکوت کنند و در نهایت امام حسین(ع) و یاران ایشان در روز عاشورا جانانه جنگیدند و تا آخرین نفس در برابر ظلم یزیدی‌ها ایستادگی کردند. هدف اصلی امام حسین(ع) از این کار، احیای امر به معروف و نهی از منکر و نجات اسلام از انحراف بود.

مشکاتی با بیان اینکه واقعه عاشورا و شهادت امام حسین(ع) و یارانش، نه تنها در زمان خود، بلکه تا به امروز، الگویی برای امر به معروف و نهی از منکر برای همه مسلمانان بوده است، تأکید کرد: این واقعه به همه انسان‌ها نشان داد که در برابر ظلم و ستم سکوت نکرده و برای احیای ارزش‌های اسلامی تلاش کنند، علاوه بر موارد ذکر شده، اقدامات دیگری نیز از امام حسین(ع) در واقعه کربلا نقل شده که می‌توان آنها را در زمره امر به معروف و نهی از منکر دانست، از جمله: دعوت مردم به یاری اسلام، مقابله عملی با یزید، افشاگری ظلم و ستم یزید و یزیدیان، تبیین احکام و معارف دین اسلام، تشویق مردم به تقوا و پرهیزگاری و مانند اینها نیز امر به معروف و نهی از منکر در حماسه عاشورا محسوب می‌شوند.

 این کارشناس تاریخ اسلام با اشاره به اهمیت تحلیل شرایط جامعه در زمان امام حسین(ع) بیان کرد: امر به معروف و نهی از منکر یکی از ابزارهای اصلی نهضت امام حسین(ع) بود. در زمان قیام امام، جامعه اسلامی از انحرافات زیادی رنج می‌برد. یزید و حکومت اموی، ظلم و ستم را در جامعه رواج داده بودند، بسیاری از معروف‌ها منکر و بسیاری از منکرات معروف شده بودند و امام که به دنبال احیای اسلام ناب محمدی(ص) و بازگرداندن جامعه به مسیر حق بودند، از امر به معروف و نهی از منکر در سطوح و روش‌های مختلف، به‌عنوان یکی از ابزارهای مهم برای تحقق این اهداف استفاده کردند، لذا این فریضه الهی را می‌توان انگیزه اصلی حرکت آن ولی خدا از مدینه به سمت کربلا و قیام علیه ظلم و ستم یزید دانست که نقشی اساسی در نهضت امام حسین(ع) داشت و امام حسین(ع) هم با قیام خود، این فریضه الهی را زنده نگه داشتند.

پایان خبر اسمارت تیم