تهدید زوال باغ ملی گیاه شناسی بر اثر توسعه شهری نامتوازن

در یک پژوهش بررسی شد؛

این گزارش مطرح می کند که طی سالیان اخیر توسعه نامتوازن شهری در منطقه 22 و بلندمرتبه سازی ها در مجاورت این باغ، نگرانی هایی را بابت زوال این باغ ایجاد کرده است.

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری اسمارت تیم، باغ گیاه شناسی ملی ایران با قدمت طولانی 55 ساله بالغ بر 4000 گونه گیاهی بومی، انحصاری، نادر و در معرض خطر انقراض را در خود جای داده است و طی دهه های اخیر به یک اثر ملی منحصربه فرد تبدیل شده است؛ به گونه ای که صرفاً ارزش خدمات تفرجی- حفاظتی به این گنجینه ملی، 543 میلیون دلار در سال برآورد می شود.

دفتر مطالعات زیربنایی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، در گزارشی با عنوان «تهدید زوال باغ ملی گیاه شناسی بر اثر توسعه شهری نامتوازن» بیان می کند که باغ های گیاه شناسی، مکان هایی هستند که مجموعه هایی از گیاهان زنده را با اهداف پژوهش، حفاظت، نمایش و آموزش نگهداری می کنند. باغ های گیاه شناسی نقش مهمی را در حفظ تنوع زیستی ایفا می کنند. این باغ ها که عموماً در فضا های شهری قرار گرفته اند؛ باعث ایجاد پیوند دوباره انسان و طبیعت شده و به بخشی از اکوسیستم شهری بدل شده اند.

 باغ های گیاه شناسی ملی

در این گزارش آمده است که باغ گیاه شناسی ملی ایران طی دهه های اخیر به یک اثر ملی منحصربه فرد در موضوع حفاظت از ذخایر ژنتیکی در مجاورت پایتخت تبدیل شده است. این باغ در مقایسه با دیگر باغ های گیاه شناسی ملی در جهان در رتبه سوم از منظر تعداد گونه های مورد حفاظت و در رتبه پنجم از منظر وسعت قرار دارد.

این گزارش مطرح می کند که طی سالیان اخیر توسعه نامتوازن شهری در منطقه 22 و بلندمرتبه سازی ها در مجاورت این باغ، نگرانی هایی را بابت زوال این باغ ایجاد کرده که در این راستا گزارش حاضر سعی کرده است، ضمن بررسی ارزش های مختلف این باغ اعم از ارزش های اکولوژیکی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، مروری بر ضوابط حریم باغ های گیاه شناسی در جهان و ایران داشته باشد و پیامد های مختلف عدم رعایت حریم را به برنامه ریزان شهری گوشزد کند. 

 ارزش های باغ های گیاه شناسی 

در این گزارش بیان می شود که ارزش های باغ های گیاه شناسی در نگاه کلی به دو دسته ارزش های بهره برداری (شامل موجودیت، میراث آیندگان و نوع دوستی) و ارزش های غیر بهره برداری (شامل استفاده مستقیم و غیر مستقیم) قابل طبقه بندی است. در خصوص باغ ملی گیاه شناسی ایران اگرچه تاکنون ارزش گذاری اقتصادی رسمی توسط هیچ یک از دستگاه های متولی در کشور انجام نشده است، اما براساس مطالعات پیشین در صورتی که این باغ به عنوان ثروت ملی کلی ایرانیان در نظر گرفته شود، صرفاً ارزش خدمات تفرجی- حفاظتی به این گنجینه ملی برابر با 543،835،850 دلار در سال برآورد می شود. 

این گزارش ادامه می دهد که رعایت حریم باغ های گیاه شناسی به واسطه حفاظت از این باغ ها به عنوان زیستگاه های انسان ساخت در سطح جهان همواره مورد توجه بوده است. به طور مثال در باغ گیاه شناسی کیو در لندن که 132 هکتار وسعت دارد، یک منطقه حایل با وسعت 350 هکتار در نظر گرفته شده است که نشان از اهمیت منطقه حایل برای حفظ کارکرد و حفاظت فیزیکی باغ های گیاه شناسی دارد. در ایران نیز مطابق با رویه انجام گرفته در سایر کشورها، حریم باغ ملی گیاه شناسی در سال 1401 به تصویب رسیده است که براساس آن ضلع شمالی باغ گیاه شناسی در جنوب اتوبان شهید همدانی جزء حریم باغ بوده و حداکثر ارتفاع مجاز ساخت برای کاربری های مجاز در این محدوده با رعایت سایر ضوابط حریم 15 متر تعیین شده است. 

 پیامد های ناگوار بلندمرتبه سازی در مجاورت باغ ملی گیاه شناسی

این گزارش توضیح می دهد که بلندمرتبه سازی در مجاورت باغ ملی گیاه شناسی می تواند پیامد های ناگواری نظیر کاهش شدید سفره های آب زیرزمینی منطقه و باغ، خزان زودرس گونه های گیاهی به دلیل کاهش وزش باد و جریان های خنک کننده، تشکیل جزایر حرارتی و افزایش دما در میکروکلیما های باغ و خشکیدگی گیاهان حساس و نیمه حساس، افزایش میزان و گستره گردوغبار، اخلال در تبادل گازی و فتوسنتز و بروز ضعف در گیاهان، افزایش آلودگی های صوتی و در نتیجه کوچ و نابودی جانوران موجود در این اکوسیستم، به هم خوردن تعادل نوری و اکولوژیکی و درنهایت زوال درختان و نابودی منظر را به همراه داشته باشد. 

باغ ملی گیاه شناسی ایران هسته مرکزی بوم شناختی

در این گزارش آمده است که با توجه به اینکه درختان و گیاهان باغ ملی گیاه شناسی ایران، دارای تنوع زیادی در بافت، شکل و رنگ هستند، ازاین رو هسته مرکزی بوم شناختی یک چشم انداز را رقم می زنند و علاوه بر جنبه های زیبایی شناسی، منفک کننده کاربری های مختلف و از بین برنده سیمای نامطلوب عوامل مصنوع هستند. در شرایطی که ساختمان های بلندمرتبه و توده های فشرده بنا های سیمانی و فولادی، نمای این پهنه سبز ارزشمند را از بین ببرند، لذا امکان خلق و تاکید بر توجه و نگاه به عناصر طبیعی که در به نظم کشیدن سیمای محیط، تاثیر روان شناختی دارد، از بین خواهد رفت.

این گزارش مطرح می کند که با توجه به این نکته مهم که در صورت بدعت گذاری صدور مجوز بلندمرتبه سازی در حریم باغ گیاه شناسی، زمینه برای دست اندازی بیشتر و صدور مجوز های جدید هموار خواهد شد، پیشنهاداتی برای جلوگیری از زوال تدریجی باغ ملی گیاه شناسی ایران مطرح ارایه می شود: حفظ حریم و رعایت ضوابط استقرار واحد های گروه خدماتی در اطراف باغ ملی گیاه شناسی، توقف ساخت وساز و ابطال پروانه های صادره با رعایت حقوق و جلوگیری از ضرر مالکان، آموزش، آگاهی رسانی و تبیین جایگاه باغ گیاه شناسی به عنوان یک سرمایه و گنجینه ملی برای عموم مردم ایران اسلامی، ثبت باغ ملی گیاه شناسی به عنوان میراث جهانی یونسکو، تصویب ضوابط حریم برای دیگر باغ های گیاه شناسی کشور. 

متن کامل گزارش را اینجا بخوانید.