ماده 698 قانون مجازات اسلامی

تاحالا شده خبری رو بشنوید یا بخونید که بعداً بفهمید صحت نداشته و باعث شده حال عده ای بد بشه یا به آبروی کسی لطمه بخوره؟ ماده 698 قانون مجازات اسلامی دقیقاً درباره همین موضوع، یعنی نشر اکاذیب صحبت می کنه. در واقع، این ماده به ما می گه که اگه کسی با قصد و نیت بد، دروغی رو پخش کنه که به ضرر بقیه باشه یا مردم رو نگران کنه، مجرمه و قانون باهاش برخورد می کنه. فهمیدن این ماده برای همه ما، چه اونایی که ممکنه ناخواسته درگیر چنین مسائلی بشن و چه اونایی که قربانی این دروغ ها میشن، خیلی مهمه، مخصوصاً تو این دوره و زمونه که خبرها مثل برق و باد پخش میشن. در این مقاله می خوایم با هم ببینیم این ماده دقیقاً چی میگه و چطوری می تونیم خودمون رو از دردسرهای جرم نشر اکاذیب دور نگه داریم یا در صورت لزوم، حقمون رو بگیریم.

تو این مقاله، از سیر تا پیاز ماده 698 قانون مجازات اسلامی رو براتون روشن می کنیم. از متن خود قانون گرفته تا تاریخچه اش، اینکه اصلاً چه چیزهایی باعث میشه یه کار، نشر اکاذیب حساب بشه، چه مجازاتی داره و چه فرقی با جرایم مشابه مثل افترا یا توهین داره. حتی به نشر اکاذیب در فضای مجازی و تفاوت هاش با این ماده هم می پردازیم. پس اگه می خواید حسابی از این ماجرا سر دربیارید، تا آخر مقاله با ما همراه باشید.

اصل قضیه: متن کامل ماده 698 قانون مجازات اسلامی

برای شروع، لازمه که دقیقاً بدونیم قانون چی میگه. ماده 698 قانون مجازات اسلامی که توی کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات های بازدارنده) و فصل بیست وهفتم مربوط به افترا و توهین و هتک حرمت جا گرفته، این رو میگه:

(اصلاحی 1399/02/23)- هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به و سیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هر گونه او راق چاپی یا خطی با امضا یا بدو ن امضا اکاذیبی را اظهار نماید یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت راساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به غیر و ارد شود یا نه علاو ه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از یک ماه تا یک سال و یا شلاق تا (74) ضَربه محکوم شود.

همونطور که می بینید، این ماده خیلی دقیق مشخص کرده که چه کسی، با چه هدفی، با چه وسیله ای و با چه کاری می تونه مرتکب جرم نشر اکاذیب بشه. البته نکته مهم اینه که حتی اگه دروغ باعث ضرر هم نشه، همین که قصدش بوده باشه، جرم اتفاق افتاده.

داستان جرم نشر اکاذیب از اول تا امروز: یه نگاهی به گذشته قانون

بحث نشر اکاذیب و برخورد با دروغ پراکنی، چیز جدیدی نیست و ریشه های قدیمی تو قوانین ما داره. قبل از اینکه برسیم به ماده 698 قانون مجازات اسلامی که الان داریم، این جرم تو مواد قانونی دیگه ای هم پیش بینی شده بود. مثلاً سال ها قبل، تو ماده 269 قانون مجازات عمومی مصوب 1304، به این جرم اشاره شده بود. بعدتر هم تو ماده 141 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) که سال 1362 تصویب شد، باز هم شاهد جرم انگاری این رفتار بودیم.

حالا چرا این تغییرات به وجود اومده و قانونگذار هر از گاهی تو این زمینه دست به اصلاحات میزنه؟ خب، دنیا داره عوض میشه، ابزارهای ارتباطی هم همینطور. قبلاً نهایت ابزار، نامه و کاغذ بود، اما الان با اومدن اینترنت و شبکه های اجتماعی، انتشار اطلاعات (چه درست و چه غلط) خیلی راحت تر و سریع تر شده. به خاطر همین هم لازم بوده که قوانین متناسب با این تغییرات به روز بشن تا بتونن جلوی سوءاستفاده ها و آسیب های احتمالی رو بگیرن. سابقه قانون نشر اکاذیب نشون میده که همیشه دغدغه حفاظت از آبروی افراد و آرامش جامعه وجود داشته.

بیایید جرم نشر اکاذیب رو کالبدشکافی کنیم: عناصر تشکیل دهنده

توی حقوق کیفری، برای اینکه یه عملی جرم حساب بشه و بشه بابتش کسی رو مجازات کرد، باید سه تا رکن یا عنصر اصلی وجود داشته باشه: عنصر قانونی، عنصر مادی و عنصر معنوی. جرم نشر اکاذیب هم از این قاعده مستثنی نیست. بیایید هر کدوم رو جداگانه بررسی کنیم تا بهتر متوجه بشیم عناصر تشکیل دهنده جرم نشر اکاذیب چی هستن.

عنصر قانونی: یعنی چه قانونی پشتشه؟

اولین و مهمترین رکن، عنصر قانونیه. یعنی باید یه قانون مشخصی باشه که بگه فلان کار جرمه و براش مجازات تعیین کنه. این همون اصل معروف قانونی بودن جرم و مجازات هست که میگه هیچ عملی جرم نیست، مگر اینکه در قانون جرم شناخته شده باشه. برای جرم نشر اکاذیب، عنصر قانونی ما همین ماده 698 قانون مجازات اسلامی هستش که متن کاملش رو بالاتر دیدیم.

علاوه بر این ماده، ممکنه مواد قانونی دیگه ای هم با این موضوع ارتباط داشته باشن که در ادامه به برخی از اون ها، مثل ماده 746 قانون مجازات اسلامی (جرایم رایانه ای)، اشاره می کنیم. این نشون میده که قانونگذار چقدر روی این موضوع حساسیت داره.

عنصر مادی: چی باید اتفاق بیفته تا جرم بشه؟

عنصر مادی، همون کاریه که مجرم انجام میده. یعنی اون رفتار مشخصی که قانون اون رو جرم دونسته. تو جرم نشر اکاذیب، عنصر مادی خودش شامل چند تا بخش میشه:

• اکاذیب چیست؟

  قبل از هر چیز باید بدونیم اصلاً به چی میگیم اکاذیب یا دروغ. اکاذیب یعنی حرف یا خبری که واقعیت نداره، برخلاف حقایق بیرونیه و اصلاً صحت نداره. این حرف باید قابل انتساب به شخصی باشه، یعنی بشه گفت کی اینو گفته یا از طرف کی گفته شده. مثلاً اینکه کسی اشتباهی یه چیزی رو میگه، یا صرفاً نظر و عقیده اش رو بیان میکنه، لزوماً نشر اکاذیب نیست. دروغ باید یه تاثیری روی مخاطب داشته باشه و اون رو به گمراهی بندازه.

• فعل مجرمانه (اظهار یا نسبت دادن):

  فعل مجرمانه یعنی همون کاری که باعث میشه دروغ پخش بشه. این کار میتونه به دو شکل باشه: اظهار اکاذیب یا نسبت دادن اکاذیب. وقتی کسی خودش مستقیماً یه دروغی رو میگه و پخشش میکنه، این میشه اظهار. اما وقتی میگه فلانی گفته یا شنیدم که… این میشه نسبت دادن اکاذیب. فرقی هم نمیکنه که این نسبت دادن، مستقیم و واضح باشه یا غیرمستقیم و تلویحی.

• وسیله ارتکاب جرم:

  ماده 698 به وضوح میگه که این دروغ باید از طریق یه سری ابزارهای خاص منتشر بشه: نامه، شکواییه، مراسلات، عرایض، گزارش، توزیع هرگونه او راق چاپی یا خطی با امضا یا بدو ن امضا. دقت کنید که اینجا خیلی روی کتبی بودن یا قابلیت استناد مکتوب بودن تاکید شده. یعنی مثلاً یه شایعه شفاهی، تو چارچوب ماده 698 جرم نیست (البته می تونه تو فضای مجازی و با ماده 746 جرم باشه که جلوتر بهش می پردازیم). پس اگه کسی تو یه جمعی فقط حرفی رو دهن به دهن کنه، طبق این ماده نمیشه پیگیریش کرد.

• مخاطب اکاذیب:

  این اکاذیب باید به کی گفته بشه؟ قانون میگه به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی. یعنی هم ممکنه دروغی به ضرر یه آدم عادی باشه، هم یه شرکت یا سازمان، و هم اینکه این دروغ برای گمراه کردن یا دردسر درست کردن برای نهادهای دولتی یا مسئولین باشه.

عنصر معنوی (قصد و نیت): ته دل مرتکب چی می گذشته؟

عنصر معنوی یا همون سوء نیت، به نیت و قصد مجرم اشاره داره. یعنی آیا مجرم با آگاهی و اراده این کار رو کرده یا نه. تو جرم نشر اکاذیب، عنصر معنوی دو بخش مهم داره:

• قصد عام:

  قصد عام یعنی مرتکب باید بدونه که داره یه کار غیرقانونی انجام میده و آگاهی داشته باشه که حرفی که داره میزنه، دروغه. اگه ندونه که دروغه و فکر کنه راست میگه، خب اینجا قصد عام وجود نداره و نمیشه بهش نشر اکاذیب رو نسبت داد.

• قصد خاص:

  اینجا دیگه بحث نیت بد خاص میاد وسط. یعنی مرتکب باید یکی از این سه تا هدف رو داشته باشه:

  • قصد اضرار به غیر:

    هدفش این بوده که به یه نفر دیگه ضرر بزنه. این ضرر میتونه مادی باشه (مثلاً با دروغ، باعث بشه کسی از نظر مالی متضرر بشه)، یا معنوی (مثلاً باعث ناراحتی و پریشانی بشه)، یا حیثیتی و آبرویی (که خیلی هم رایج و مهمه). برای تحقق این بخش از قصد اضرار در نشر اکاذیب، لازم نیست حتماً ضرری اتفاق بیفته؛ همین که نیتش بوده باشه، کفایت میکنه. به این میگن جرم مطلق از حیث نتیجه.

  • تشویش اذهان عمومی:

    یکی دیگه از مقاصد خاص، اینه که هدفش ایجاد نگرانی، اضطراب یا حتی بلوا بین مردم باشه. یعنی با پخش اون دروغ، بخواد آرامش رو از جامعه بگیره و مردم رو نگران یا عصبانی کنه. تشویش اذهان عمومی هم مثل قصد اضرار، نیاز به وقوع نتیجه نداره و صرف قصد کافیه.

  • تشویش اذهان مقامات رسمی:

    گاهی هم هدف از پخش اکاذیب، اینه که تو ذهن مسئولین و نهادهای رسمی دولت، شک و شبهه ایجاد کنه، اون ها رو گمراه کنه یا باعث بشه کارشون دچار اختلال بشه. این هم یکی از مقاصد خاصیه که در قانون اومده.

یک نکته خیلی مهم اینه که برای تحقق جرم نشر اکاذیب، لازم نیست حتماً ضرری به کسی برسه یا واقعاً اذهان عمومی مشوش بشه؛ همین که مرتکب، قصد این کارها رو داشته باشه، کافیه.

پس، اگه همه این شرایط با هم جمع بشن (قانونی باشه، عملش رو انجام داده باشه، و نیت خاص داشته باشه)، اونوقت جرم نشر اکاذیب محقق شده.

مجازات و اعاده حیثیت: تاوان دروغ گویی چیه؟

خب، اگه کسی جرم نشر اکاذیب رو مرتکب بشه، قانون براش چه مجازاتی تعیین کرده؟ طبق اصلاحیه 1399 که توی متن ماده هم دیدیم، مجازات این جرم شامل این موارد میشه:

• حبس: از یک ماه تا یک سال.
• شلاق: تا 74 ضربه.

یعنی دادگاه با توجه به شرایط پرونده، شخصیت مجرم، میزان آسیب وارد شده و سایر فاکتورها، یکی از این دو مجازات یا هر دو رو می تونه برای فرد در نظر بگیره.

اعاده حیثیت در صورت امکان: آبروی رفته برمی گرده؟

یه بخش خیلی مهم دیگه که تو این ماده بهش اشاره شده، بحث علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان هست. این یعنی چی؟

اعاده حیثیت به معنای بازگرداندن آبرو و حیثیت از دست رفته یک شخص یا حتی یک نهاد هست. وقتی کسی قربانی نشر اکاذیب میشه، ممکنه آبروش به خطر بیفته، شهرتش خدشه دار بشه یا حتی موقعیت اجتماعی و شغلیش تحت تأثیر قرار بگیره. اینجا قانون به قربانی این حق رو میده که علاوه بر مجازات مجرم، برای پاک کردن اسم و رسمش هم اقدام کنه.

مفهوم و ماهیت اعاده حیثیت: این یک حق برای قربانی است که دادگاه می تواند (در صورت امکان) دستور به انجام اقداماتی بدهد که آبروی از دست رفته فرد بازگردد. مثلاً انتشار تکذیبیه در همان رسانه ای که اکاذیب منتشر شده، یا اعلام برائت فرد. هدف اصلی جبران ضررهای معنوی و حیثیتی هست.

شرایط و نحوه درخواست اعاده حیثیت: معمولاً درخواست اعاده حیثیت همراه با شکایت اصلی مطرح میشه. قاضی با توجه به ابعاد جرم و امکاناتی که وجود داره، میتونه این رو صادر کنه. اینکه در صورت امکان اومده، نشون میده که همیشه ممکنه این کار به طور کامل ممکن نباشه، اما تلاش قانون اینه که تا جایی که میشه، ضرر معنوی وارده رو جبران کنه.

اهمیت اعاده حیثیت برای قربانیان: برای کسی که آبروش رفته، شاید حتی مجازات مالی یا حبس مجرم، به اندازه بازگشت آبرو و حیثیتش مهم نباشه. اعاده حیثیت در نشر اکاذیب، مرهمی بر زخم های روحی و اجتماعی قربانیان این جرمه و نشون میده قانون چقدر به ارزش های انسانی اهمیت میده.

این جرم با بقیه فرق داره؟ تفاوت نشر اکاذیب با افترا و توهین

تو قانون، بعضی از جرایم ممکنه خیلی شبیه به هم به نظر برسن، اما توی جزئیات و نیتشون فرق های اساسی با هم دارن. نشر اکاذیب هم با دو تا جرم دیگه که خیلی ها ممکنه اشتباه بگیرن، یعنی افترا و توهین، تفاوت هایی داره که دونستنشون خیلی مهمه.

فرق نشر اکاذیب با افترا

شاید بشه گفت بیشترین شباهت و البته بیشترین اشتباهی که رخ میده، بین نشر اکاذیب و افترا هست. تفاوت اصلی تو اینه که:

• افترا: تو افترا، فرد یه عمل مجرمانه رو به دیگری نسبت میده. یعنی میگه فلانی دزدی کرده، اختلاس کرده، کلاهبرداری کرده و… این عمل مجرمانه ممکنه واقعیت نداشته باشه.
• نشر اکاذیب: تو نشر اکاذیب، فرد یه دروغ رو به کسی نسبت میده یا اظهار میکنه که لزوماً نباید عمل مجرمانه باشه. مثلاً میگه فلانی ورشکسته است، تابعیت مضاعف داره، یا ازدواج دوم کرده، در حالی که اینها جرم نیستن ولی ممکنه دروغ باشن و به آبروی فرد لطمه بزنن.

پس، اگه طرف به شما نسبت دزدی بده، افتراست. اگه بگه شما ورشکسته اید، در حالی که نیستید، نشر اکاذیبه. البته، ممکنه گاهی اوقات این دو تا با هم همپوشانی داشته باشن و حتی در یک پرونده، هم جرم افترا و هم نشر اکاذیب محقق بشن که این بحث تعدد جرم هستش.

فرق نشر اکاذیب با توهین

توهین هم یه جرم دیگه است که گاهی با نشر اکاذیب اشتباه میشه. اما فرقشون کجاست؟

• توهین: هدف اصلی تو توهین، تحقیر و خوار کردن طرف مقابله. یعنی با استفاده از کلمات یا حرکات توهین آمیز، قصد داره به عزت نفس و احترام طرف ضربه بزنه. تو توهین، لزوماً نیاز به انتشار دروغ نیست، بلکه صرفِ رفتار توهین آمیز کفایت میکنه.
• نشر اکاذیب: تو نشر اکاذیب، نیت اصلی اضرار یا تشویش اذهان عمومی/مقامات رسمی هست. یعنی با پخش دروغ، می خواد ضرر مالی، معنوی یا حیثیتی بزنه یا آرامش عمومی رو به هم بریزه. درسته که ممکنه نتیجه نشر اکاذیب، احساس توهین هم باشه، اما نیت اصلی قانونگذار اینجا فرق داره.

فرق نشر اکاذیب با کلاهبرداری

نشر اکاذیب و کلاهبرداری از زمین تا آسمون با هم فرق دارن. تو کلاهبرداری حتماً باید سه تا اتفاق بیفته:

1. فریب دادن قربانی.
2. بردن مال قربانی.
3. وجود رابطه علیت بین فریب و بردن مال.

اما تو نشر اکاذیب، نیازی به فریب و بردن مال نیست. صرف اینکه دروغی با نیت اضرار یا تشویش منتشر بشه، برای تحقق جرم کافیه، حتی اگه ضرر مالی هم به کسی وارد نشه یا مالی از کسی گرفته نشه.

وقتی پای اینترنت و فضای مجازی وسط میاد: ماده 746 قانون مجازات اسلامی

همونطور که قبل تر هم گفتیم، ماده 698 قانون مجازات اسلامی بیشتر روی ابزارهای سنتی مثل نامه و اوراق چاپی تمرکز داره. اما تو عصر ما، دیگه اکثر خبرها و اطلاعات (چه درست و چه غلط) تو فضای مجازی رد و بدل میشن. پس تکلیف نشر اکاذیب در فضای مجازی چی میشه؟ اینجا پای ماده 746 قانون مجازات اسلامی (جرایم رایانه ای) به میان میاد.

ماده 746 قانون مجازات اسلامی که همون ماده 18 قانون جرایم رایانه ایه، میگه:

هرکس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله سامانه رایانه ای یا مخابراتی اکاذیبی را منتشر نماید یا در دسترس دیگران قرار دهد یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت، رأساً یا به عنوان نقل قول، به شخص حقیقی یا حقوقی به طور صریح یا تلویحی نسبت دهد، اعم از اینکه از طریق یاد شده به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به دیگری وارد شود یا نشود، افزون بر اعاده حیثیت (در صورت امکان)، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از 66,000,000 ریال تا 500,000,000 ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

اگه خوب دقت کنید، شباهت های زیادی بین این دو ماده می بینید. هر دو به قصد اضرار یا تشویش اذهان عمومی/مقامات رسمی اشاره دارن، هر دو در مورد اظهار یا نسبت دادن اکاذیب هستن و هر دو هم بحث اعاده حیثیت رو مطرح می کنن. اما تفاوت های اصلی این دو ماده کجاست؟

تفاوت های اصلی ماده 746 با ماده 698:

1. وسایل ارتکاب: ماده 698 بیشتر به ابزارهای کتبی سنتی اشاره داره، در حالی که ماده 746 صراحتاً سامانه رایانه ای یا مخابراتی رو مشخص میکنه. این یعنی هر نوع انتشار دروغ از طریق اینترنت، شبکه های اجتماعی، پیامک، ایمیل و … تحت شمول ماده 746 قرار میگیره.
2. مجازات ها: مجازات های ماده 746 کمی متفاوت و اغلب شدیدتره. حبس از 91 روز تا 2 سال (در مقایسه با 1 ماه تا 1 سال در ماده 698) و همچنین جزای نقدی (از 66 میلیون ریال تا 500 میلیون ریال) رو هم علاوه بر حبس یا به جای اون میتونه شامل بشه.

به خاطر همین چالش های حقوقی در تطبیق قوانین سنتی با فضای دیجیتال، ماده 746 میاد و این خلاء قانونی رو پر میکنه. پس اگه یه خبر دروغ از طریق تلگرام، اینستاگرام، سایت یا هر پلتفرم آنلاینی پخش بشه و شرایط لازم رو داشته باشه، باید منتظر مجازات های ماده 746 بود.

درسته که می گن حقیقت تلخ است؟ حقیقت گویی در برابر نشر اکاذیب

یه نکته خیلی مهم که باید بهش توجه کنیم اینه که همیشه نباید از گفتن حقیقت ترسید، حتی اگه اون حقیقت باعث ناراحتی یا تشویش اذهان بشه. ماده 698 قانون مجازات اسلامی و کلاً بحث نشر اکاذیب، فقط و فقط در مورد دروغ صدق میکنه.

اگه کسی واقعیتی رو بیان کنه، حتی اگه این واقعیت به ضرر فرد یا نهادی باشه یا باعث نگرانی عمومی بشه، تا وقتی که واقعیت داره، جرم نشر اکاذیب اتفاق نمی افته. مثلاً اگه یه خبرنگار تخلفات یه مسئول رو بر اساس مدارک و شواهد معتبر افشا کنه، حتی اگه این خبر باعث نگرانی مردم یا واکنش منفی مقامات بشه، چون حقیقت رو گفته، مرتکب جرم نشر اکاذیب نشده. اینجا بحث اصل بیان حقیقت مطرحه.

فرق این موضوع با شایعه پراکنی که از کلمات کلیدی فرعی و مرتبط این مقاله است، تو همین صداقت و راستگوییه. شایعه پراکنی معمولاً بر اساس اطلاعات نادرست یا بدون منبع معتبر انجام میشه و می تونه مصداق نشر اکاذیب باشه، در حالی که گفتن حقیقت (هرچند تلخ) جرم نیست.

مثال های ملموس از نشر اکاذیب: کجاها ممکنه گیر بیفتیم؟

برای اینکه بحث بهتر جا بیفته، بد نیست چند تا مصداق جرم نشر اکاذیب رو با هم مرور کنیم. این مثال ها به ما کمک می کنن تا تو زندگی روزمره، حواسمون رو بیشتر جمع کنیم:

1. نشر اطلاعات غلط در مورد وضعیت مالی یک شرکت: فرض کنید شخصی با پخش نامه های دروغین یا گزارش های ساختگی، ادعا کنه که یک شرکت بزرگ نزدیک به ورشکستگیه. هدفش هم اینه که سهام اون شرکت افت کنه یا مشتریانش رو از دست بده. اگه این اطلاعات دروغ باشن و فرد قصد اضرار داشته باشه، مرتکب نشر اکاذیب شده.
2. شایعه پراکنی علیه یک نامزد انتخاباتی: تو فضای رقابت های انتخاباتی، ممکنه عده ای با هدف خراب کردن رقیب، شروع به پخش شایعات دروغین (مثلاً نسبت دادن فساد اخلاقی یا مالی بدون سند) علیه یک نامزد کنن. این کار هم میتونه نشر اکاذیب محسوب بشه، چون قصد تشویش اذهان عمومی و اضرار به حیثیت فرد وجود داره.
3. گزارش های دروغین به مقامات: اگه کسی با نوشتن شکواییه های دروغین یا گزارش های ساختگی به نهادهای قضایی یا اداری، سعی کنه برای یک نفر دیگه پرونده سازی کنه یا باعث گمراهی مقامات بشه، مرتکب نشر اکاذیب شده. مثلاً گزارش بده که همسایه اش داره کار غیرقانونی میکنه، در حالی که اینطور نیست.
4. انتشار اخبار کذب در رسانه ها (قدیمی یا جدید): اگه یه روزنامه (کاغذی یا آنلاین) یا یه کانال خبری، با قصد بد، خبری رو منتشر کنه که میدونه دروغه و این خبر باعث نگرانی عمومی یا ضرر به اشخاص بشه، مصداق نشر اکاذیبه.
5. نسبت دادن اطلاعات خصوصی دروغ به اشخاص: فرض کنید کسی با پخش متنی، ادعا کنه که فلان سلبریتی یا فرد معروف، دارای یک بیماری خاص یا یک مشکل خانوادگیه که صحت نداره. این عمل با قصد اضرار به حیثیت فرد، نشر اکاذیبه.

گاهی وقت ها یک حرف دروغ، می تونه سرنوشت یک نفر یا حتی یک کسب وکار رو عوض کنه؛ از انتشار یک شایعه دروغ درباره ورشکستگی یک شرکت تا نسبت دادن صفتی ناروا به یک شخص.

مواردی که با وجود شباهت، جرم نشر اکاذیب محقق نمی شود:

مثلاً، اگه کسی به اشتباه و بدون قصد سوء، یک خبر نادرست رو به اشتراک بذاره (مثلاً خبر فوت کسی که فوت نکرده ولی شخص از روی بی خبری منتشر کرده)، چون قصد اضرار یا تشویش اذهان عمومی رو نداشته، مرتکب نشر اکاذیب نشده. یا اگه کسی نظر شخصی خودش رو بیان کنه، حتی اگه اون نظر باعث ناراحتی بقیه بشه، تا وقتی که حقیقت رو تحریف نکرده، نشر اکاذیب نیست.

راهنمای عملی برای شاکی و متهم: چی کار کنیم؟

چه شما قربانی نشر اکاذیب شده باشید و چه به هر دلیلی متهم به این جرم، دونستن مراحل و راهکارهای قانونی می تونه خیلی بهتون کمک کنه. این بخش، یه راهنمای عملی برای هر دو طرفه.

اگر قربانی شدید (شاکی):

اگه خدای نکرده احساس می کنید کسی با دروغ پراکنی، به شما یا کسب وکارتون آسیب زده، این مراحل رو دنبال کنید:

1. چگونه شکایت کنیم؟ (مراحل قانونی):

   اولین قدم، تنظیم یه شکواییه و تقدیم اون به دادسراست. میتونید به دفاتر خدمات قضایی مراجعه کنید و شکایت خودتون رو ثبت کنید. تو شکواییه باید مشخصات خودتون، مشخصات فرد متهم (اگه میشناسید) و شرح کامل واقعه رو بنویسید.

2. مدارک و مستندات لازم برای اثبات جرم:

   برای اینکه شکایتتون نتیجه بده، باید مدارک محکمی داشته باشید. این مدارک شامل نامه ها، شکواییه ها، گزارش ها، اوراق چاپی یا خطی، اسکرین شات از صفحات اینترنتی و شبکه های اجتماعی، فایل های صوتی یا تصویری (در صورت انتشار کتبی)، و هر چیزی که نشون بده اکاذیب منتشر شده و شما قربانی اون هستید، میشه.

3. نقش وکیل متخصص در پرونده های نشر اکاذیب:

   پرونده های نشر اکاذیب، به خصوص تو فضای مجازی، پیچیدگی های خاص خودشون رو دارن. کمک گرفتن از یه وکیل نشر اکاذیب که تجربه کافی تو این زمینه رو داره، میتونه شانس موفقیت شما رو به شدت بالا ببره. وکیل میتونه تو جمع آوری مدارک، تنظیم شکواییه، پیگیری مراحل قانونی و دفاع از حق شما، خیلی موثر باشه.

4. پیگیری اعاده حیثیت و جبران خسارت:

   همونطور که گفتیم، علاوه بر مجازات مجرم، شما حق دارید برای اعاده حیثیت خودتون هم اقدام کنید. این درخواست رو میشه همزمان با شکایت اصلی مطرح کرد. همچنین اگه ضرر مادی بهتون وارد شده، میتونید از طریق دادگاه حقوقی، درخواست جبران خسارت هم بکنید.

اگر متهم شدید:

اگه به هر دلیلی به نشر اکاذیب متهم شدید، این نکات رو به یاد داشته باشید:

1. حق دفاع و اصول آن:

   هر کسی حق داره از خودش دفاع کنه. این یه اصل اساسی تو نظام قضایی ماست. پس از حق دفاع خودتون استفاده کنید و اجازه بدید واقعیت ها روشن بشن.

2. راهکارهای دفاعی (اثبات عدم قصد خاص، اثبات صحت مطالب):

   مهمترین نقطه دفاع شما، می تونه اثبات عدم قصد خاص باشه. یعنی نشون بدید که نیت شما اضرار، تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی نبوده. مثلاً می تونید بگید که به اشتباه این اطلاعات رو منتشر کردید و فکر می کردید درستن، یا اینکه هدفتون از گفتن اون مطلب، چیز دیگه ای بوده. راهکار دیگه، اثبات صحت مطالب هست. اگه بتونید ثابت کنید که مطالبی که منتشر کردید، دروغ نبوده و واقعیت داشتن، دیگه جرم نشر اکاذیب محقق نمیشه.

3. اهمیت تنظیم لایحه دفاعیه قوی:

   یه لایحه دفاعیه نشر اکاذیب قوی و مستدل، میتونه نقش تعیین کننده ای تو نتیجه پرونده داشته باشه. تو این لایحه باید با استناد به مدارک و دلایل منطقی، ادعاهای شاکی رو رد کنید و دفاعیات خودتون رو به وضوح بیان کنید. بازم اینجا کمک گرفتن از وکیل متخصص میتونه خیلی موثر باشه.

4. پیامدها و عواقب محکومیت:

   اگه در نهایت محکوم بشید، علاوه بر مجازات های قانونی (حبس و شلاق)، ممکنه سابقه کیفری هم براتون ثبت بشه که در آینده میتونه مشکلاتی رو ایجاد کنه. پس دفاع خوب و پیگیری دقیق پرونده، خیلی حیاتیه.

به یاد داشته باشید، در پرونده های نشر اکاذیب، اثبات قصد اضرار یا تشویش اذهان عمومی، یک بخش کلیدی و البته سخت برای شاکی است. پس اگر متهم هستید، تمرکز دفاع شما باید روی همین نقطه باشد.

سوالات متداول

در این بخش، به چند تا از سوالات پر تکرار و مهم در مورد ماده 698 قانون مجازات اسلامی جواب میدیم.

آیا نشر اکاذیب شفاهی جرم است؟

خیر، طبق صراحت ماده 698 قانون مجازات اسلامی، جرم نشر اکاذیب فقط از طریق ابزارهای کتبی یا دارای قابلیت استناد مکتوب مثل نامه، شکواییه، اوراق چاپی یا خطی محقق میشه. پس اگه کسی فقط شفاهی و دهن به دهن یه شایعه دروغ رو پخش کنه، طبق این ماده مجرم نیست. البته، اگه این کار در فضای مجازی و از طریق سامانه های رایانه ای یا مخابراتی انجام بشه، تحت شمول ماده 746 قانون مجازات اسلامی (جرایم رایانه ای) قرار میگیره که مجازات های متفاوتی داره.

آیا برای اثبات جرم نشر اکاذیب، وقوع ضرر لازم است؟

خیر. همونطور که تو بخش عنصر معنوی توضیح دادیم، جرم نشر اکاذیب از لحاظ نتیجه، مطلق هست. یعنی همین که مرتکب با قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی/مقامات رسمی اقدام به نشر اکاذیب کنه، جرم محقق شده و نیازی نیست که حتماً ضرر مادی یا معنوی به کسی وارد بشه یا واقعاً اذهان عمومی مشوش بشن. صرف وجود این نیت و انجام فعل مجرمانه کفایت می کنه.

مهلت شکایت از جرم نشر اکاذیب چقدر است؟

جرم نشر اکاذیب یک جرم قابل گذشت نیست، اما جزو جرایم تعزیریه. برای جرایم تعزیری، بحث مرور زمان مطرح میشه. بر اساس قانون، مهلت شکایت کیفری برای جرایم تعزیری که مجازات حبس اون ها تا یک ساله، معمولاً یک سال از تاریخ اطلاع شاکی از وقوع جرمه. اما اگه شاکی اطلاع نداشته باشه، از تاریخ وقوع جرم تا یک سال مهلت داره. بعد از این مهلت، دیگه امکان تعقیب کیفری وجود نداره. البته این نکته رو هم در نظر داشته باشید که بحث مرور زمان جزئیات زیادی داره و بهتره برای اطلاع دقیق از مهلت های قانونی، با یه وکیل مشورت کنید.

حرف آخر: مراقب حرف هامون باشیم!

تا اینجا حسابی در مورد ماده 698 قانون مجازات اسلامی و پیچ وخم های جرم نشر اکاذیب صحبت کردیم. دیدیم که این قانون چقدر جدی با دروغ پراکنی برخورد میکنه و چه عواقب سنگینی میتونه برای فردی که دانسته و با نیت بد، اخبار کذب رو منتشر میکنه، داشته باشه.

تو دنیای امروز که اطلاعات با سرعت نور پخش میشن، مسئولیت ما برای انتشار اخبار و مطالب، چند برابر شده. خیلی مهمه که قبل از اینکه هر چیزی رو به اشتراک بذاریم، از صحت و سقم اون مطمئن بشیم. یه دروغ کوچیک، میتونه آبروی یه نفر رو ببره، آرامش یه جامعه رو به هم بریزه یا حتی باعث ضررهای مالی بزرگ بشه.

یادتون باشه که همه مون چه به عنوان یه فرد عادی و چه به عنوان کسی که تو فضای مجازی فعاله، باید آگاهی از حقوق و تکالیف قانونی خودمون داشته باشیم. اگه حس کردید قربانی نشر اکاذیب شدید یا ناخواسته درگیر چنین پرونده ای شدید، بهترین راه اینه که دست روی دست نذارید و حتماً از یه حقوقدان یا وکیل متخصص مشاوره بگیرید. اونا میتونن راه درست رو بهتون نشون بدن و از حقتون دفاع کنن.

پس بیاید هوشیار باشیم، آگاهانه عمل کنیم و همیشه به قدرت کلمات و مسئولیت هامون تو انتشار اطلاعات فکر کنیم.